Soạn bài Thuật ngữ

Tài liệu hướng dẫn soạn bài thuật ngữ của Đọc Tài Liệu sẽ giúp bạn nắm vững kiến thức và trả lời tốt các câu hỏi trong sách giáo khoa qua 2 phần

- Kiến thức cơ bản

- Gợi ý trả lời câu hỏi sách giáo khoa (Trang 87 đến 90)

Mời các bạn cùng tham khảo....

Soạn bài thuật ngữ chi tiết

Hướng dẫn trả lời các câu hỏi trên trang 87 đến trang 90 sách giáo khoa ngữ văn 9 tập 1.

Thuật ngữ là gì

1 - Trang 87 SGK

So sánh hai cách giải thích về nghĩa của từ “nước” và từ "muối"

Trả lời

So sánh hai cách giải thích từ nước và từ muối.

- Cách 1: Nêu những dấu hiệu bên ngoài, có thể quan sát được trực tiếp bằng giác quan. Cách giải thích này người thiếu kiến thức về hóa học cũng có thể hiểu được. Các từ muối và nước ở đây là từ thông thường.

- Cách 2: Nêu những tính chất, đặc trưng bên trong của đối tượng được giải thích. Những tính chất này là kết quả nghiên cứu khoa học. Cách giải thích này phải có những kiến thức hóa học thì mới hiểu được. Các từ muối, nước ở đây là thuật ngữ.

Cách giải thích thứ 2: Giải thích nghĩa của từ ngữ dựa trên các căn cứ khoa học. Nếu không có kiến thức liên quan đến chuyên môn thì không thể hiểu được.

2 - Trang 88 SGK

Đọc các định nghĩa sau và trả lời câu hỏi

- Thạch nhũ là sản phẩm hình thành trong các hang động do sự nhỏ giọt của dung dịch đá vôi hoà tan trong nước có chứa axít cácbôníc.

- Bazơ là hợp chất mà phân tử gồm có một nguyên tử kim loại liên kết với một hay nhiều nhóm hiđrôxít.

- Ẩn dụ là gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật, hiện tượng khác có nét tương đồng với nó.

- Phân số thập phân là phân số mà mẫu số là luỹ thừa của 10.

a. Em đã học các định nghĩa này từ những bộ môn nào?

b. Những từ ngữ này (in đậm) được định nghĩa chủ yếu được dùng trong các văn bản nào?

Trả lời

a. Các định nghĩa trên thuộc các lĩnh vực là:

- Thạch nhũ : thuật ngữ môn Địa lí.

- Bơ-dơ : thuật ngữ môn Hóa học.

- Ẩn dụ : thuật ngữ môn Ngữ văn.

- Phân số thập phân : thuật ngữ môn Toán

b. Những thuật ngữ trên chủ yếu dùng trong văn bản khoa học và công nghệ.

Đặc điểm của thuật ngữ

1 - Trang 88 SGK

Thử tìm xem những thuật ngữ dẫn trong mục I.2 còn có ý nghĩa nào khác không?

Trả lời

Thuật ngữ còn có trong các lĩnh vực khoa học, kĩ thuật, công nghệ mỗi thuật ngữ được biểu thị bằng một khái niệm và ngược lại

- Mỗi khái niệm chỉ được biểu thị bằng một thuật ngữ

- Đặc điểm này phụ hợp với yêu cầu về tính chính xác, thống nhất, tính quốc tế của khoa học, kĩ thuật, công nghệ

2 - Trang 88 SGK

Cho biết trong hai ví dụ sau, ở ví dụ nào, từ muối có sắc thái biểu cảm [...]

Trả lời

- Từ muối trong câu (a) – Muối là một tập hợp chất có thể hòa tan trong nước – là nghĩa thuật ngữ, chỉ có một nghĩa.

- Từ muối thứ hai trong câu (b) (Tay nâng chén muối đĩa gừng – Gừng cay muối mặn xin đừng quên nhau) là từ thông thường ở đây được dùng theo sắc thái biểu cảm (gợi lên nỗi vất vả đã nếm trải).

Luyện tập

1 - Trang 89 SGK

Vận dụng kiến thức đã học ở các môn Ngữ văn, Lịch sử, Địa lí, Toán học, Vật lí, Hoá học, Sinh học để tìm thuật ngữ thích hợp với mỗi chỗ trống. Cho biết mỗi thuật ngữ vừa tìm được thuộc lĩnh vực khoa học nào.

- /.../ là tác dụng đẩy, kéo của vật này lên vật khác.

- /.../ là làm huỷ hoại dần dần lớp đất đá phủ trên mặt đất do các tác nhân: gió, băng hà, nước chảy,...

- /.../ là hiện tượng trong đó có sinh ra chất mới.

- /.../ là tập hợp những lừ có ít nhất một nét chung về nghĩa. - /.../ là nơi có dấu vết cư trú và sinh sống của người xưa.

- /.../ là hiện tượng hạt phấn tiếp xúc với đầu nhụy.

- /.../ là lượng nước chảy qua mặt cắt ngang lòng sông ở một điểm nào đó, trong một giây đồng hồ. Đơn vị đo: m3/s.

- /.../ là lực hút của Trái Đất.

- /.../ là sức ép của khí quyển lên bề mặt Trái Đất.

- /.../ là những chất do một nguyên tố hoá học cấu tạo nên.

- /.../ là thị tộc theo dòng họ người cha, trong đó nam có quyền hơn nữ.

- /.../ là đường thẳng vuông góc với một đoạn thẳng tại điểm giữa của đoạn ấy.

Trả lời

Vận dụng kiến thức đã học ở các môn Ngữ văn, Lịch sử, Địa lí, Toán học, Vật lí, Hoá học, Sinh học để điền thuật ngữ thích hợp vào chỗ trống và cho biết mỗi thuật ngữ được điện vào thuộc lĩnh vực khoa học nào.

- Lực là tác dụng đấy, kéo của vật này lên vật khác. (Vật lí)

- Xâm thực là làm hủy hoại dần dần lớp đất đá phủ trên mặt đất do các tác nhân: gió, sóng biển, bằng tan, nước chảy,... (Địa lí)

- Hiện tượng hoá học là hiện tượng trong đó có sinh ra chất mới. (Hoá học).

- Trường từ vựng là tập hợp tất cả các từ có ít nhất một nét chung về nghĩa (Ngữ văn)

- Di chỉ là nơi có dấu vết cư trú và sinh sống của người xưa. (Lịch sử).

- Thụ phấn là hiện tượng hạt phấn tiếp xúc với đầu nhụy. (Sinh học)

- Lưu lượng là lượng nước chảy qua mặt cắt ngang lòng sông ở một điểm nào đó, trong một giây đồng hồ. Đơn vị đo: m/s (Địa lí)

- Trọng lực là lực hút của Trái Đất. (Vật lí).

- Khí áp là sức ép của khí quyển lên bề mặt Trái Đất. (Địa lý)

- Đơn chất là những chất do một nguyên tố hoá học cấu tạo nên. (Hoá học)

- Thị tộc phụ hệ là thị tộc theo dòng họ người cha, trong đó nam có quyền hơn nữ. (Lịch sử)

- Đường trung trực là đường thẳng vuông góc với một đoạn thẳng tại điểm giữa của đoạn ấy. (Toán học).

2 - Trang 90 SGK

Đọc đoạn trích sau đây:

Nếu được lùm hạt giống để mùa sau

 Nếu lịch sử chọn ta lùm điểm tựa

Vui gì hơn làm người lính đi đầu

Trong đêm tối, tim ta là ngọn lửa! 

(Tố Hữu, Chào xuân 67)

Trong đoạn trích này, điểm tựa có được dùng như một thuật ngữ Vật lí hay không? Ở đây, nó có ý nghĩa gì?

Trả lời

Điểm tựa là một thuật ngữ vật lí, có nghĩa là điểm cố định của một đòn bẩy, thông qua đó lực tác động được truyền tới lực cản. Nhưng trong đoạn trích này nó không được dùng như một thuật ngữ. Ở đây, điểm tựa chỉ nơi làm chỗ dựa chính (ví như điểm tựa của đòn bẩy).

3 - Trang 90 SGK

Trong hoá học, thuật ngữ hỗn hợp được định nghĩa là “nhiều chất trộn lẫn vào nhau mà không hoá hợp thành một chất khác”, còn từ hỗn hợp hiểu theo nghĩa thông thường là “gồm có nhiều thành phần trong dó mỗi thành phần vẫn không mất tính chất riêng của mình”.

Cho biết trong hai câu sau đây, trường hợp nào hỗn hợp được dùng như một thuật ngữ, trường hợp nào hỗn hợp được dùng như một từ thông thường.

a. Nước tự nhiên ở ao, hồ, sông, biển,... là một hỗn hợp.

b. Đó là một chương trình biểu diễn hỗn hợp nhiều tiết mục.

Hãy đặt câu với từ hỗn hợp dùng theo nghĩa thông thường.

Trả lời

- Trong hai trường hợp trên:

• Trong trường hợp (a) (Nước tự nhiên ở sông, hồ, ao, biển,… là một hỗn hợp), từ hỗn hợp được dùng như một thuật ngữ.
• Trong trường hợp (b) (Đó là một chương trình biểu diễn hỗn hợp nhiều tiết mục), từ hỗn hợp được dùng như một từ thông thường.

- Đặt câu với từ hỗn hợp dùng theo nghĩa thông thường

Dùng ngũ cốc trộn với sữa chua kết hợp thành một món hỗn hợp dùng để giảm cân. (nghĩa thông thường)

4 - Trang 90 SGK

Trong sinh học, cá voi, cá heo được xếp vào lớp thú, vì tuy những động vật này có xương sống, ở dưới nước, bơi bằng vây nhưng không thở bằng mang mà thở bằng phổi.

Căn cứ vào cách xác định của sinh học, hãy định nghĩa thuật ngữ cá. Có gì khác nhau giữa nghĩa của thuật ngữ này với nghĩa của từ cá theo cách hiểu thông thường của người Việt (thể hiện qua cách gọi cá voi, cá heo)?

Trả lời

- Thuật ngữ “cá” được định nghĩa là  Động vật có xương sống, ở dưới nước, bơi bằng vây và thở bằng mang.

- Trong sinh học, cá voi, cá heo được xếp vào lớp thú, vì tuy chúng mang đặc điểm của lớp cá nhưng lại thở bằng phổi. Theo cách hiểu thông thường của người Việt, chúng sống dưới nước nên gọi chung là “cá”. Như vậy, trong ngôn ngữ thông dụng của chúng ta thì từ cá (cá voi, cá heo) không mang ý nghĩa chặt chẽ như định nghĩa của sinh học.

5 - Trang 90 SGK

Trong kinh tế học, thuật ngữ thị trường (thị: chợ - yếu tố Hán Việt) chỉ nơi thường xuyên tiêu thụ hàng hoá, còn trong quang học (phân ngành vật lí nghiên cứu về ánh sáng và tương tác của ánh sáng với vật chất), thuật ngữ thị trường (thị: thây - yếu tố Hán Việt) chỉ phần không gian mà mắt có thể quan sát được. Hiện tượng đồng âm này có vi phạm nguyên tắc một thuật ngữ - một khái niệm đã nêu ở phần Ghi nhớ không? Vì sao?

Trả lời

Hiện tượng trên là hiện tượng đồng âm khác nghĩa vẫn thường thấy trong ngôn ngữ, vì nó chỉ vi phạm nguyên tắc một thuật ngữ- một khái niệm khi thuộc cùng một lĩnh vực chuyên môn

- Hiện tượng trên là hiện tượng đồng âm khác nghĩa vẫn thấy trong ngôn ngữ, nó chỉ vi phạm nguyên tắc một thuật ngữ - một khái niệm khi thuộc cùng một lĩnh vực chuyên môn

Trong những lĩnh vực khoa học, kĩ thuật, công nghệ khác nhau có thể có những từ ngữ giống nhau về âm nhưng lại là những thuật ngữ với nội hàm khác nhau hoàn toàn.

Để giúp các em tối ưu bài soạn một cách ngắn gọn nhất tiện cho quá trình soạn bài, Đọc tài liệu gửi đến các tham khảo Soạn bài thuật ngữ ngắn nhất dưới đây

Soạn bài thuật ngữ siêu ngắn

1. Thuật ngữ là gi?

Bài 1 trang 87 SGK Ngữ văn 9 tập 1

Cách giải thích thứ nhất ai cũng hiểu được. Cách giải thích thứ hai nếu ai không có kiến thức về hóa học thì sẽ rất khó hiểu.

Bài 2 trang 88 SGK Ngữ văn 9 tập 1

a, Môn Địa lí, Hóa học, Ngữ văn, Toán

b, Những từ được in đậm chủ yếu được dùng cho văn bản khoa học

2. Đặc điểm của thuật ngữ

Bài tập trang 88 SGK Ngữ văn 9 tập 1

Các thuật ngữ ở trên chỉ có một nghĩa, không có nghĩa nào khác

Ví dụ b muối mang sắc thái biểu cảm. Nó ẩn dụ cho sự gắn bó, đùm bọc, giúp đỡ lẫn nhau

3. Luyện tập

Bài 1 trang 89 SGK Ngữ văn 9 tập 1

(1) : Lực (Vật lý)

(2) : Xâm thực (Địa lý)

(3) : Hiện tượng hóa học (Hóa học)

(4) : Di chỉ (Lịch sử).

(5) : Thụ phấn (Sinh học).

(6) : Lưu lượng (Địa lí).

(7) : Trọng lực (Địa lý)

(8) : Khí áp (Địa lý)

(9) : Đơn chất (Hóa học)

(10) : Thị tộc phụ hệ (Lịch sử)

(11) : Đường trung trực (Toán học).

Bài 2 trang 90 SGK Ngữ văn 9 tập 1

Điểm tựa là một thuật ngữ trong vật lý nhưng trong văn bản trên nó không phải là thuật ngữ, nó có nghĩa là chỗ dựa chính (ẩn dụ).

Bài 3 trang 90 SGK Ngữ văn 9 tập 1

a, Thuật ngữ hóa học

b, Hỗn hợp dùng như một từ ngữ thông thường

Ví dụ: An trộn đều bột mì với trứng tạo thành hỗn hợp làm bánh.

Bài 4 trang 90 SGK Ngữ văn 9 tập 1

Định nghĩa từ cá của sinh học: động vật có xương sống, ở dưới nước, bơi bằng vây, thở bằng mang. Theo cách hiểu thông thường của người Việt (thể hiện qua cách gọi cá voi, cá heo), cá không nhất thiết phải thở bằng mang.

Bài 5 trang 90 SGK Ngữ văn 9 tập 1

Thuật ngữ “thị trường” trong kinh tế học đồng âm với thuật ngữ “thị trường” trong Vật lí nhưng không vi phạm nguyên tắc một thuật ngữ - một khái niệm vì nó thuộc hai ngành khoa học khác nhau, chúng thuộc về hai hệ thống thuật ngữ khác nhau.

Kiến thức cơ bản

Thuật ngữ là lớp từ vựng đặc biệt của một ngôn ngữ. Lớp từ vựng này bao gồm các từ và ngữ cố định, gọi chung là từ ngữ, biểu thị các khái niệm khoa học và công nghệ. Về nguyên tắc, trong một lĩnh vực khoa học, công nghệ nhất định, biểu thị bằng một thuật ngữ. Đó là tính chính xác. Tính chính xác đòi hỏi hệ thống thuật ngữ không có hiện tượng đồng âm, đa nghĩa và đồng nghĩa.

Các khái niệm của một ngành chuyên môn có quan hệ mật thiết. Do vậy, các thuật ngữ cũng tạo thành một hệ thống chặt chẽ. Đó là tính hệ thống.

Thuật ngữ biểu thị các khái niệm chuyên môn là tài sản chung của nhân loại, thể hiện kết quả nhận thức về thế giới của nhiều dân tộc khác nhau. Vì vậy, nghĩa của thuật ngữ có tính quốc tế. Tính quốc tế của thuật ngữ còn được thể hiện qua hình thức, đặc biệt là hình thức ngữ âm, chẳng hạn ô-xi (ôxi; tiếng Anh: Oxygen), ba-dơ (bazơ; tiếng Anh: base). Trong tiếng Việt, phần lớn các thuật ngữ có nguồn gốc từ tiếng Hán hoặc từ các ngôn ngữ châu Âu.

Ghi nhớ

Thuật ngữ là gì?

Thuật ngữ là những từ ngữ biểu thị khái niệm khoa học, công nghệ, thường được dùng trong các văn bản khoa học, công nghệ

Đặc điểm và nguyên tắc của thuật ngữ

• Về nguyên tắc, trong một lĩnh vực khoa học, công nghệ nhất định, mỗi thuật ngữ chỉ biểu thị một khái niệm, và ngược lại, mỗi khái niệm chỉ được biểu thị bằng một thuật ngữ

• Thuật ngữ không có tính biểu cảm.

---------------

// Mong rằng nội dung của bài hướng dẫn soạn văn 9 bài thuật ngữ này sẽ giúp các bạn ôn tập và nắm vững các kiến thức quan trọng của bài học và các tài liệu soạn văn 9 của Đọc Tài Liệu sẽ là người bạn đồng hành giúp các em học sinh học tốt môn Ngữ Văn.

[ĐỪNG SAO CHÉP] - Bài viết này chúng tôi chia sẻ với mong muốn giúp các bạn tham khảo, góp phần giúp cho bạn có thể để tự soạn bài thuật ngữ một cách tốt nhất. "Trong cách học, phải lấy tự học làm cố" - Chỉ khi bạn TỰ LÀM mới giúp bạn HIỂU HƠN VỀ BÀI HỌC và LUÔN ĐẠT ĐƯỢC KẾT QUẢ CAO.