Giải nghĩa câu tục ngữ
Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng,
Ngày tháng mười chưa cười đã tối.
Nghĩa đen: Đêm tháng 5 ngắn ngủi, chưa kịp nghỉ ngơi trời đã lại sáng. Ngày tháng mười ngắn ngủi, chưa kịp làm xong việc thì trời đã tối.
Giải thích
Theo khoa học, hiện tượng "ngày dài, đêm ngắn" (tháng 5 âm lịch) và "ngày ngắn đêm dài" (tháng 10 âm lịch) do ảnh hưởng của sự tự quay quanh trục của Trái Đất và chuyển động của Trái Đất quanh Mặt Trời nên sinh ra hiện tượng ngày đêm chênh lệch nhau các mùa trong năm ở Việt Nam.
- Vào khoảng tháng 6 (tháng 5 âm lịch): Do trục Trái Đất nghiêng và hướng nghiêng không đổi, ánh sáng Mặt Trời chỉ chiếu được một nửa (do Trái Đất có hình cầu), nửa cầu Bắc ngả về phía Mặt Trời nên nó được chiếu sáng nhiều hơn nửa cầu Nam. Vì thế nên các địa điểm trên nửa cầu Bắc có ngày dài hơn đêm (ngày dài, đêm ngắn). Nước ta nằm ở nửa cầu Bắc nên đêm tháng năm ngắn, đúng với câu nói của nhân dân ta:"Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng".
- Vào khoảng tháng 11, 12 (tháng 10 âm lịch): Vào mùa đông, do nửa cầu Bắc chếch xa Mặt Trời nên các địa điểm trên nửa cầu Bắc có ngày ngắn đêm dài. Nước ta nằm ở nửa cầu Bắc, do đó ngày ở tháng mười ngắn đúng với lời nói: "Ngày tháng mười chưa cười đã tối".
Tham khảo: Tục ngữ là gì?
Ý nghĩa trong đời sống
Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng,
Ngày tháng mười chưa cười đã tối.
Trong quá khứ, người dân Việt Nam không có các dụng cụ khoa học để đo thời gian như hiện nay, nhưng dựa trên kinh nghiệm và trực giác, họ đã có những nhận định chính xác về độ dài ngày và đêm trong mùa hè và mùa đông. Chẳng hạn như câu tục ngữ “Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng, ngày tháng mười chưa cười đã tối” với vần lưng và đối, thể hiện sự nhạy bén và tinh tường của người dân Việt Nam trong việc quan sát và ghi nhận thời gian.
Những nhận xét của người dân Việt Nam về độ dài ngày và đêm rất đúng đắn, cho thấy ngày mùa hè dài, đêm mùa đông rất dài. Tuy nhiên, các yếu tố tự nhiên khác như ánh sáng mùa hè và mây mù mùa đông cũng ảnh hưởng đến chiều dài ngày và đêm. Điều này cho thấy sự phức tạp của quá trình quay quanh Mặt trời của Trái đất và tác động của các yếu tố môi trường tự nhiên lên việc đo lường thời gian.
Hiểu rõ thời gian theo ngày và đêm, theo mùa, là điều cần thiết để có thể sắp xếp công việc và thời gian nghỉ ngơi phù hợp. Thời gian cũng là yếu tố quan trọng trong việc sản xuất và kinh doanh, đặc biệt là trong thời đại hiện đại với nhu cầu tối ưu hoá thời gian và tăng năng suất lao động. Vì vậy, việc nghiên cứu và áp dụng các công cụ khoa học hiện đại để đo lường thời gian trở nên rất cần thiết và đóng góp rất lớn cho sự phát triển của con người.