Trước hết chúng ta cũng khái quát lại để phân biệt Phan Bội Châu và Phan Châu Trinh tránh sự nhầm lẫn.
Phan Bội Châu là ai?
- Phan Bội Châu, hiệu Sào Nam, tự Hải Thụ
- Sinh ra tại huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An
- Trong gia đình nhà nho giàu truyền thống yêu nước
- Từ nhỏ Phan Bội Châu nổi tiếng thông minh và đã sôi sục nhiệt tình cứu nước. Năm 1900 ông bắt đầu con đường hoạt động cách mạng của mình.
Phan Châu Trinh là ai?
- Phan Châu Trinh hiệu Tây Hồ, biệt hiệu Hy Mã.
- Quê quán: phủ Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam
- Gia đình ông có truyền thống hiếu học, yêu nước.
- 1900 đỗ cử nhân, năm 1901 đỗ phó bảng, làm quan với triều đính Huế.
- Năm 1904 từ quan, bắt đầu tham gia hoạt động cứu nước.
So sánh Phan Bội Châu và Phan Châu Trinh
Giống nhau
Sự giống nhau của Phan Bội Châu và Phan Châu Trinh trong con đường cứu nước bao gồm:
- Đều là phong trào yêu nước nổ ra đầu TK XX, là kết quả tất yếu của bối cảnh lịch sử lúc bấy giờ.
- Đều do những văn thân sĩ phu yêu nước lãnh đạo, họ đoạn tuyệt với ý thức trung quân, sẵn sàng tiếp thu các tư tưởng tiến bộ từ bên ngoài.
- Đều dựa vào thế lực bên ngoài để hoàn thành mục đích (Phan Bội Châu dựa vào Nhật, Phan Châu Trinh dựa vào Pháp)
- Đều tiếp thu và học hỏi từ bên ngoài, sau đó trở về giúp dân giúp nước.
- Đạt được sự ủng hộ cao độ từ quần chúng nhân dân.
- Chưa xây dựng được cơ sở vững chắc trong xã hội.
- Cả hai đều thất bại, tuy nhiên là đặt nền móng cho những cuộc cách mạng sau này.
- Thể hiện ý chí bất khuất, kiên cường cùng tinh thần yêu nước của nhân dân ta.
- Thúc dục lòng yêu nước của nhân dân đương thời, tạo nên trong lòng xã hội những mầm móng, tư tưởng thúc đẩy sự phát triển của những con đường cứu nước theo những khuynh hướng khác, đã sử dụng được sức mạnh của nhân dân làm gốc, tiếp thu được những kết quả của cách mạng thể giới, cả hai cụ đều hoạt động ở cả trong và ngoài nước.
Khác nhau
Sự khác nhau của Phan Bội Châu và Phan Châu Trinh trong con đường cứu nước bao gồm các điểm sau:
| Phan Bội Châu | Phan Châu Trinh | |
| Tên phong trào | Đông Du | Duy Tân |
| Nhiệm vụ | Đánh đuổi thực dân Pháp, khôi phục nước Việt Nam. | Đánh đổ phong kiến, thực hiện cải cách xã hội "khai thông dân trí, chấn hưng dân trí, phát triển dân sinh" |
| Chủ trương cứu nước | Vận động quần chúng tranh thủ sự giúp đỡ của nước ngoài (Nhật Bản), tổ chức bạo động đánh đuổi thực dân Pháp giành độc lập, xây dựng chế độ Quân chủ lập hiến | Gương cao ngọn cờ dân chủ, cải cách xã hội, chủ trương cứu nước bằng phương pháp nâng cao dân trí, dân quyền. Vạch trần chế độ phong kiến thối nát, đòi Pháp sửa đổi chính sách cai trị thuộc địa |
| Đường lối | Bạo động vũ trang | Cải cách ôn hòa (thông qua cải cách kinh tế, văn hóa, giáo dục, xã hội) |
| Phương thức | những tầng lớp dưới: nông dân, thương nhân,... | những tầng lớp dưới: nông dân, thương nhân,... |
| Lực lượng | Những tầng lớp trên: quan lại cũ, các thổ hào... | những tầng lớp dưới: nông dân, thương nhân,... |
| Mục tiêu | "Cứu nước để cứu dân" | "Cứu dân để cứu nước" |
| Hoạt động tiêu biểu | - Tháng 5 – 1904, Phan Bội Châu thành lập Duy Tân hội tại Quảng Nam với chủ trương đánh Pháp, giành độc lập và thành lập chính thể quân chủ lập hiến. - 1905 – 1908: tổ chức phong trào Đông Du, đưa thanh niên Việt Nam sang học tập tại Nhật Bản. Chủ trương dựa vào Nhật Bản để chống Pháp nhưng không thành Phan Bội Châu về Xiêm chờ thời cơ. - Năm 1911: Cách mạng Tân Hợi ở Trung Quốc bùng nổ. Phan Bội Châu về Trung Quốc lập ra Việt Nam Quang phục Hội (1912) chủ trương đánh Pháp, thành lập nước Cộng hoà Dân quốc Việt Nam. Hoạt động: trừ khử, tiêu diệt tên đầu xỏ, tay sai của chúng. Tuy nhiên cũng không thành công - Ngày 24 -12 -1913, Phan Bội Châu bị giới quân phiệt Trung Quốc bắt giam ở nhà tù Quảng Đông. | - Năm 1906, Phan Châu Trinh cùng một số sĩ phu yêu nước tiến bộ khởi xướng cuộc vận động Duy tân ở Trung Kì. + Kinh tế: cổ động việc chấn hưng thực nghiệp, lập hộ kinh doanh phát triển các nghề thủ công nghiệp (mở lò rèn, xưởng mộc), làm vườn. + Giáo dục: mở các trường học theo lối mới, dạy chữ Quốc ngữ, môn học mới. + Xã hội: tổ chức những buổi diễn thuyết kêu gọi sự thay đổi để tiến bộ hơn, phù hợp trong giao lưu, buôn bán, ngăn chặn các tệ nạn rượu chè, thuốc phiện… thành lập trường Đông Kinh Nghĩa Thục, nội dung và phương pháp đổi mới - Năm 1908 diễn ra phong trào chống sưu thuế khắp các tỉnh miền Trung huy động hàng vạn người tham gia đấu tranh chống lại thực dân Pháp và chính quyền phong kiến tay sai + Pháp thẳng tay đàn áp phong trào. Năm 1908, Phan Châu Trinh bị bắt và bị đày ở Côn Đảo. - Năm 1911, Phan Châu Trinh bị đưa sang Pháp. |
| Tác dụng | Khuấy động tinh thần yêu nước, cổ vũ tinh thần dân tộc, tập hợp lực lượng kháng Pháp hùng mạnh. | Cổ vũ tinh thần yêu nước, phát động phong trào chống thuế, lập nhiều trường... giáo dục tư tưởng chống lại các hủ tục phong kiến. |
| Hạn chế | Cầu viện Nhật để chống Pháp mà không thấy được tham vọng và bản chất của đế quốc Nhật. Do quá tin vào Nhật và sự giúp đỡ của Nhật mà Phan Bội Châu đã quên mất bản chất của một nước đế quốc là họ sẵn sàng trở mặt, thỏa hiệp khi đụng đến quyền lợi của họ. | Biện pháp ôn hòa, xu hướng dựa vào Pháp để "Khai dân trí, chấn dân khí, hậu dân sinh", để từ đó giành lại chủ quyền cho đất nước, tự do, hạnh phúc cho nhân dân. |