Tài liệu hướng dẫn soạn bài Cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh của Lý Bạch được Đọc Tài Liệu biên soạn nhằm giúp các bạn học sinh nắm chắc kiến thức trong bài và hướng dẫn trả lời câu hỏi trang 124 SGK Ngữ văn 7 tập 1. Cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh hay còn gọi là Tĩnh dạ tứ với những từ ngữ giản dị mà tinh luyện, bài thơ đã thể hiện một cách nhẹ nhàng mà thấm thía tình quê hương của một người sống xa nhà trong đêm trăng thanh tính.
I. Bài thơ Cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh
Sàng tiền minh nguyệt quang,
Nghi thị địa thượng sương.
Cử đầu vọng minh nguyệt,
Đê đầu tư cố hương.
- Lý Bạch -
Dịch nghĩa
Đầu tường trăng sáng soi,
Ngỡ là sương trên mặt đất.
Ngẩng đầu nhìn vầng trăng sáng,
Cúi đầu lại thấy nhớ quê nhà.
Dịch thơ
Đầu giường ánh trăng rọi,
Mặt đất như phủ sương.
Ngẩng đầu nhìn trăng sáng,
Cúi đầu nhớ cố hương.
- Tương Như dịch -
II. Giới thiệu tác phẩm
1. Xuất xứ
- Bài thơ được sáng tác khi ông ở xa quê của mình
- Bài thơ do Tương Như dịch, in trong Thơ Đường, tập II, NXB Văn học, 1987
2. Bố cục (2 phần)
- Phần 1 (hai câu đầu): cảnh trăng sáng và tâm trạng của tác giả
- Phần 2 (hai câu còn lại): nỗi nhớ quê hương của tác giả
3. Giá trị nội dung
- Bài thơ thể hiện một cách nhẹ nhàng mà thấm thía tình quê hương của một người sống xa nhà, xa quê hương trong cảnh đêm trăng thanh tĩnh.
4. Giá trị nghệ thuật
- Thể thơ ngũ ngôn cổ thể
- Ngôn ngữ giản dị mà tinh luyện
- Sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa miêu tả và biểu cảm
- Nghệ thuật đối
III. Soạn bài Cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh phần Đọc - hiểu
1 - Trang 124 SGK
Có người cho rằng bài Tĩnh dạ tứ, hai câu đầu là thuần tuý tả cảnh, hai câu cuối là thuần tuý tả tình. Em có tán thành ý kiến đó không? Vì sao?
Trả lời:
Có người cho rằng trong bài thơ này hai câu đầu tả cảnh, hai câu sau tả tình. Nghĩ như vậy là do theo quán tính xúc cảnh sinh tình: vọng nguyệt hoài hương (ngắm trăng nhớ quê) quen thuộc xưa nay. Thật ra, đọc kĩ hai câu đầu ta thấy không hoàn toàn đơn thuần chỉ có cảnh:
“Sàng tiền minh nguyệt quang
Nghi thị địa thượng sương.”
(Ánh trăng sáng đầu giường
Ngỡ là sương mặt đất.)
Đầu giường ánh trăng rọi
Ngỡ mặt đất phủ sương.
Chữ sàng (giường) gợi cho người dọc nghĩ rằng nhà thơ đang nằm trên giường mà trằn trọc không ngủ được hoặc đã ngủ rồi tỉnh giấc không ngủ lại được. Trong tình huống ấy, chữ "nghi” (ngỡ là) sử dụng thật chính xác, hợp tự nhiên. Chữ sương gợi màu trắng và cảm giác lạnh. Hai câu thơ trên không những chỉ có ánh trăng mà chứa chan ý vị trữ tình của sự vật trong cảnh.
Hai câu thơ sau:
Cử đầu vọng minh nguyệt
Đê đầu tư cố hương.
(Ngẩng đầu ngắm vầng trăng sáng
Cúi đầu nhớ quê hương.)
Ngẩng đầu nhìn trăng sáng
Cúi đầu nhớ cố hương.
+ Hai câu sau tình dâng trào cuồn cuộn để đọng lại thành nỗi sầu nhớ thương qua cụm từ: nhớ cố hương.
+ Cảnh được thể hiện như thế nào? Ngẩng đầu nhìn trăng sáng cả bầu trời cao lồng lộng và một vầng trăng sáng trong vằng vặc thanh tĩnh hiện ra trước mắt người đọc. Một đêm trăng thật đẹp song cũng thật cô đơn.
+ Mối quan hệ giữa cảnh và tình: Cảnh và tình trong bài thơ có mối liên hệ nhân quả, sự tác động qua lại. Vì trăng đẹp quá mà nhớ quê trằn trọc thao thức không ngủ được. Càng thao thức không ngủ càng thấy trăng đẹp hơn.
Tuy nhiên với bài thơ này, nói tức cảnh sinh tình không đủ. Tình ở đây là nhân mà cũng là quả. Vì sao? Vì nhớ quê, trằn trọc thao thức không ngủ được nhìn trăng. Nhìn trăng lại càng nhớ quê nhiều hơn.
2 - Trang 124 SGK
Tuy không phải là bài thơ Đường luật song Tĩnh dạ tứ cũng sử dụng phép đối.
a. So sánh về mặt từ loại của các chữ tương ứng ở hai câu cuối để bước đầu hiểu thế nào là phép đối.
b. Phân tích tác dụng của phép đối ấy trong việc biểu hiện tình cảm quê hương của tác giả.
Trả lời:
Không phải là một bài thơ Đường luật. Tĩnh dạ tứ của Lí Bạch là một bài cổ tuyệt (tứ tuyệt cổ phong) nhưng cũng sử dụng phép đối".
“Cử đầu vọng minh nguyệt
Đê đầu tư cố hương.”
Ở đây “cử đầu” đối với “đê đầu” và “vọng minh nguyệt” đối với “tư cố hương”. Đúng là số lượng chữ của các bộ phận tham gia đối bằng nhau, cấu trúc ngữ pháp của các bộ phận tham gia đối giống nhau và từ loại của các chữ tương ứng ở hai vế giống nhau, cần chú ý chỉ trong thơ cổ thể, “đầu” mới đối được với “đầu" (đối trùng thanh), còn trong thơ Đường luật thì không thể đối như thế được.
Tác dụng của phép đối ở đây nhằm biểu hiện cụ thể và sinh động tình cảm quê hương.
Trước khi “ngẩng đầu” tác giả đã “cúi đầu” vì có “cúi đầu” mới ngỡ ánh trăng là sương phủ mặt đất. Từ chỗ chỉ thấy ánh trăng ấy, ông đã “ngẩng đầu” để nhìn thấy cả bản thân vầng trăng. Và khi thấy vầng trăng cũng như mình cô độc lạnh lẽo, lập tức tác giả lại “cúi đầu" để suy ngẫm về quê hương. Các cử động “cúi đầu, ngẩng đầu, cúi đầu” liên tục ấy thể hiện sinh động cụ thể hoạt động của tư duy và cảm xúc nói rõ hơn là của tình cảm quê hương.
3 - Trang 124 SGK
Dựa vào bốn động từ nghi (ngỡ là), cử (ngẩng), đê (cúi) và tư (nhớ) để chỉ ra sự thống nhất, liền mạch của suy tư, cảm xúc trong bài thơ.
Trả lời:
Bài thơ ngắn chỉ gồm 20 chữ mà có tới 5 động từ: nghi (ngỡ), cử (ngẩng), vọng (nhìn), đê (cúi), tư (nhớ). Thực ra nếu theo dõi thứ tự của bốn động từ này, chúng ta có thể nhận ra mạch cảm xúc của bài thơ. Bốn động từ đều bị lược đi chủ thể hành động nhưng có thể dễ dàng khẳng định, chủ thể trữ tình, chủ thể hành động ở đây chính là tác giả. Năm động từ tạo thành một mạch cảm xúc vận động rất nhanh, có thể hiện thực hoá lại bằng văn xuôi như sau: nhân vật trữ tình (nhà thơ) tỉnh dậy (hoặc đang mơ màng ngủ) thì nhận ra ánh sáng đang lọt qua khe cửa, ngỡ ngàng vì không biết là sương hay là trăng, nhà thơ ngẩng lên như là một hành động để mà xác nhận. Nhưng rồi chính cái khoảnh khắc ngẩng đầu kia lại gợi về trong lòng tác giả nỗi niềm của người xa xứ. Hành động cúi đầu như là đang cố nén đi cái cảm xúc mãnh liệt đang trào dâng.
Tĩnh dạ tứ với những từ ngữ giản dị mà tinh luyện, bài thơ đã thể hiện một cách nhẹ nhàng mà thấm thía tình quê hương của một người sống xa nhà trong đêm trăng thanh tĩnh.
Soạn bài Cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh phần Luyện tập
Có người dịch Tĩnh dạ tứ thành hai câu thơ sau:
“Đêm thu trăng sáng như gương
Lý Bạch ngắm cảnh nhớ thương quê nhà”
Dựa vào những điều đã phân tích ở trên, em hãy nhận xét về hai câu thơ dịch ấy. Nếu có thể, thử dịch thành bốn câu thơ theo nguyên thể hoặc theo thể lục bát.
Trả lời:
Nếu dịch thành hai câu thơ này sẽ không làm sáng tỏ được tấm lòng cố hương cũng như không thể làm người đọc nhìn thấy cảnh đẹp của đêm trăng thanh tĩnh. Hơn nữa cách dịch đó làm ta hình dung được những băn khoăn, trằn trọc của nhà thơ trong đêm trăng sáng thanh tĩnh. Các cử động của nhân vật trữ tình dường như không xuất hiện (cử đầu, đê đầu)
→ Các động từ được sử dụng để thể hiện hành động và tâm trạng của nhân vật trữ tình.
Tham khảo thêm
: Phân tích Cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh
Trên đây là nội dung soạn bài Cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh của Lí Bạch chi tiết nhất để các em chuẩn bị trước khi tới lớp. Nếu thời gian soạn bài không cho phép thì các em cũng có thể tham khảo phần soạn văn 7 Tĩnh dạ tứ ngắn nhất tại đây:
Soạn bài Cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh ngắn nhất
Đọc - hiểu
Câu 1
Nói đúng ra thì hai câu đầu thiên về tả cảnh, hai câu sau thiên về tả tình. Cái nhìn của nhà thơ về cảnh vật cũng đã nhuốm màu tâm trạng rồi, cảnh tả tình. Hai câu sau tả tình nhưng cũng không thuần túy tả tình, nó còn miêu tả ánh trăng, mặt đất.
Như vậy tình và cảnh gắn bó. Tả cảnh có ngụ tình, tả tình hàm chứa tả cảnh.
Câu 2
a. Phép đối ở hai câu cuối:
Cử đầu / vọng / minh nguyệt
Đê đầu / tư / cố hương
(Ngẩng đầu / nhìn / trăng sáng
Cúi đầu / nhớ / cố hương)
Xem xét hai câu thơ có thể nhận ra phép đối về mặt cấu trúc ngữ pháp, về mặt từ loại: cử - đê (động từ), vọng - tư (động từ), minh nguyệt - cố hương (danh từ).
b. Tác dụng phép đối: vừa diễn tả cử chỉ vừa thể hiện tâm trạng nhà thơ.
Câu 3
Các động từ trong bài thơ có tác dụng liên kết, làm cho mạch cảm xúc thống nhất, liền mạch. Chúng diễn tả hành động, tâm trạng của nhân vật trữ tình – nhà thơ.
Luyện tập
Hai câu thơ dịch khái quát được nội dung toàn bài nhưng không truyền tải được hết tâm trạng nhớ nhà của nhà thơ.
Thử dịch theo nguyên thể:
Ánh trăng rọi đầu giường
Ngờ sương phủ nền đất
Ngẩng đầu trông trăng sáng
Cúi đầu nhớ quê hương.
Vậy là Đọc tài liệu đã hướng dẫn các em soạn bài Tĩnh dạ tứ xong, mong rằng với nội dung trên đây các em sẽ dễ dàng hơn trong việc nắm bắt nội dung chính và phân tích được tác phẩm văn học này. Đừng quên tham khảo soạn văn 7 chi tiết các bài trong chương trình học nữa em nhé!
Tổng kết
Với những từ ngữ giản dị mà tinh luyện, bài thơ Cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh của Lí Bạch đã thể hiện một cách nhẹ nhàng mà thấm thía tình quê hương của một người sống xa nhà trong đêm trăng thanh tĩnh.
Xem thêm:
soan van 7 cam nghi trong dem thanh tinh li bach
soan van 7 cam nghi trong dem thanh tinh li bach