Cùng Đọc tài liệu đi vào trả lời các câu hỏi thuộc Soạn Sử 7 Cánh Diều Bài 16: Công cuộc xây dựng đất nước thời Trần (1226-1400). Nội dung này chắc chắn sẽ giúp các em chuẩn bị bài học trước khi đến lớp tốt nhất.
Soạn Lịch Sử 7 Bài 16 Cánh Diều
1. Sự thành lập của nhà Trần
Câu hỏi trang 57 Soạn Lịch Sử 7 bài 16 Cánh Diều
Đọc thông tin và quan sát hình 16.1, hãy mô tả sự thành lập của nhà Trần và nêu vai trò của Trần Thủ Độ đối với sự thành lập nhà Trần.
Trả lời
* Sự thành lập Nhà Trần:
- Từ cuối thế kỉ XII, nhà Lý suy yếu, tình hình đất nước rối ren. Những công việc lớn trong triều đình đều do họ Trần quyết định.
- Năm 1224, vua Lý Huệ Tông lập Chiêu Thánh công chúa làm Hoàng Thái Tử rồi truyền ngôi, hiệu là Lý Chiêu Hoàng.
- Năm 1226, Trần Thủ Độ dàn xếp để Lý Chiêu Hoàng nhường ngôi cho Trần Cảnh
⇒ Nhà Trần thành lập.
* Vai trò của Trần Thủ Độ:
- Trần Thủ Độ đối với sự thành lập nhà Trần có vai trò chủ chốt. Ông là người dàn xếp để vua Lý Chiêu Hoàng nhường ngôi cho Trần Cảnh.
- Những năm đầu mới thành lập, các việc lớn trong triều nhà Trần đều do Trần Thủ Độ điều hành, dẹp loạn và ổn định tình hình đất nước.
2. Tình hình chính trị
Câu hỏi trang 58 Soạn Lịch Sử 7 bài 16 Cánh Diều
Đọc thông tin và tư liệu, hãy trình bày những nét chính về tình hình chính trị của Đại Việt dưới thời Trần.
Trả lời
Những nét chính về tình hình chính trị của Đại Việt dưới thời Trần.
- Tổ chức bộ máy nhà nước:
+ Tổ chức theo chế độ quân chủ trung ương tập quyền.
+ Gồm 3 cấp: triều đình trung ương (do vua đứng đầu); các đơn vị hành chính trung gian (lộ, phủ, huyện, châu) và cấp hành chính cơ sở (hương, xã).
+ Hệ thống quan lại được tổ chức quy củ, có quy định thưởng, phạt nghiêm minh.
+ Thiết lập chế độ Thái Thượng hoàng (vua thường nhường ngôi sớm cho con và tự xưng là Thái Thượng hoàng cùng quản lí đất nước).
+ Hầu hết các chức vụ quan trọng trong bộ máy nhà nước đều do tôn thất nhà Trần nắm giữ.
- Quân đội:
+ Được phiên chế thành 3 bộ phận, gồm: cấm quân (quân bảo vệ kinh thành), biên quân (quân giữ biên ải), lộ quân (quân sĩ đóng ở các lộ).
+ Lực lượng quân đội bao gồm: bộ quân, thủy quân, thực hiện theo chính sách “ngụ binh ư nông”.
+ Xây dựng quân đội theo chủ trương “quân quý hồ tinh, bất quý hồ đa” (quân đội cốt tinh nhuệ, không cốt đông) và đề cao tinh thần đoàn kết.
- Luật pháp: ban hành Quốc triều Thông chế (năm 1230) và Quốc triều hình luật (Hình thư, năm 1341)
3. Tình hình kinh tế
Câu hỏi trang 59 Soạn Lịch Sử 7 bài 16 Cánh Diều
Đọc thông tin, tư liệu và quan sát sơ đồ 16.1, hình 16.2, hãy:
- Trình bày những nét chính về tình hình kinh tế thời Trần.
- Cho biết mối quan hệ giữa phát triển kinh tế thủ công nghiệp và thương nghiệp thời Trần.
Trả lời
* Những nét chính về kinh tế thời Trần
- Nông nghiệp:
+ Nhà nước ban hành nhiều chính sách thúc đẩy kinh tế nông nghiệp, như: kêu gọi nhân dân phiêu tán trở về quê cũ sản xuất; khuyến khích khai khẩn đất hoang, đẩy mạnh việc làm thủy lợi; cấm giết mổ và trộm cắp trâu bò để bảo vệ sức kéo…
+ Nhân dân tích cực sản xuất, đẩy mạnh khai hoang…
⇒ Do đó, sản xuất nông nghiệp nhanh chóng được phục hồi và phát triển.
- Thủ công nghiệp:
+ Các xưởng thủ công nghiệp nhà nước được duy trì.
+ Thủ công nghiệp nhân dân có nhiều ngành, nghề như đúc đồng, làm giấy,...
- Thương nghiệp:
+ Nội thương: ở các làng, xã chợ mọc lên ngày càng nhiều. Kinh thành Thăng Long đã có 61 phố phường.
+ Ngoại thương được mở mang: các cửa biển như Vân Đồn (Quảng Ninh); Hội Thống (Hà Tĩnh);... là nơi buôn bán tấp nập với thương nhân nước ngoài.
* Mối quan hệ giữa phát triển kinh tế thủ công nghiệp và thương nghiệp thời Trần
- Thủ công nghiệp và thương nghiệp thời Trần có tác động hỗ trợ lẫn nhau.
- Nền thủ công nghiệp phát triển, các sản phẩm được thương nhân nước ngoài ưa chuộng, thúc đẩy thương mại phát triển.
- Đồng thời trao đổi, giao lưu diễn ra giữa các quốc gia tiếp thu và biến đổi các kĩ thuật, hoa văn,… thúc đẩy thủ công nghiệp phát triển.
4. Tình hình xã hội
Câu hỏi trang 60 Soạn Lịch Sử 7 bài 16 Cánh Diều
Đọc thông tin tư liệu, hãy trình bày tình hình xã hội thời Trần và rút ra nhận xét.
Trả lời
- Xã hội ngày càng có sự phân hóa thành: giai cấp thống trị và giai cấp bị thống trị.
+ Giai cấp thống trị gồm: vua, quan lại, quý tộc, địa chủ… đây là lực lượng có nhiều ruộng đất, đặc quyền, đặc lợi…
+ Giai cấp bị thống trị gồm: nông dân, thợ thủ công, thương nhân, nô tì. Trong đó, nông dân là lực lượng sản xuất chính; nô tì là lực lượng thấp kém nhất trong xã hội.
- Mâu thuẫn xã hội gay gắt, nhiều cuộc khởi nghĩa của dân nghèo đã nổ ra.
5. Tình hình văn hóa
Câu hỏi trang 62 Soạn Lịch Sử 7 bài 16 Cánh Diều
Đọc thông tin, tư liệu và quan sát sơ đồ 16.2, hình 16.3 hãy trình bày những nét chính về tình hình văn hóa thời Trần.
Trả lời
- Về tư tưởng, tôn giáo, tín ngưỡng:
+ Những tín ngưỡng cổ truyền vẫn phổ biến trong nhân dân và có phần phát triển hơn như tục thờ cúng tổ tiên, thờ các anh hùng dân tộc,…
+ Đạo Phật phát triển, tuy nhiên không bằng thời Lý.
+ Nho giáo phát triển, các nhà nho được bổ nhiệm giữ những chức vụ quan trọng.
- Về giáo dục:
+ Quốc Tử Giám mở rộng việc đào tạo con em quý tộc, quan lại. Các lộ, phủ quanh kinh thành đều có trường công; các làng xã có trường tư.
+ Các kì thi được tổ chức ngày càng nhiều, có quy củ và nề nếp hơn so với thời Lý
- Về văn học:
+ Chữ Hán, chữ Nôm phát triển với nhiều thể loại phong phú (thơ, hịch…).
+ Các tác phẩm tiêu biểu là: Hịch tướng sĩ (của Trần Quốc Tuấn); Phì giá hoàn kinh (của Trần Quang Khải); Cư trần lạc đạo phú (của Trần Nhân Tông)…
- Về khoa học: Các ngành khoa học lịch sử, quân sự, y học và thiên văn học đều đạt được những thành tựu đáng kể. Ví dụ:
+ Về sử học, có bộ Đại Việt sử kí do Lê Văn Hưu biên soạn – được coi là bộ quốc sử đầu tiên của Đại Việt.
+ Về y học, danh y Tuệ Tĩnh nổi tiếng với việc nghiên cứu các cây thuốc nam, tổng kết việc chữa bệnh bằng thuốc Nam.
+ Về Thiên văn học: Đặng Lộ đã chế rạo ra “lung linh nghi” để đo đạc, tính toán thiên văn.
+ Về khoa học quân sự có 2 tác phẩm: Vạn Kiếp tông bí truyền thư và Binh thư yếu lược của Trần Quốc Tuấn.
- Về nghệ thuật:
+ Nhiều công trình kiến trúc lớm, tiêu biểu như: tháp Phổ Minh (Nam Định), thành Tây Đô (Thanh Hóa),…
+ Điêu khắc rất đa dạng, tiêu biểu là: tượng Phật Di Lặc ở chùa Quỳnh Lâm (Quảng Ninh); vạc, chuông lớn ở chùa Phổ Minh (Nam Định)…
Luyện tập và vận dụng
Câu hỏi Luyện tập trang 62 Soạn Lịch Sử 7 bài 16 Cánh Diều
Lập bảng tóm tắt nội dung cơ bản về công cuộc xây dựng đất nước của nhà Trần (theo mẫu).
Trả lời
| Lĩnh vực tóm tắt | Nội dung tóm tắt | Danh nhân tiêu biểu |
| Sự thành lập | 1226, Lý Chiêu Hoàng nhường ngôi cho chồng là Trần Cảnh | Trần Thủ Độ, Trần Cảnh, Lý Chiêu Hoàng. |
| Tư tưởng, tôn giáo | Nho giáo, Phật giáo | Trương Hán Siêu, Mạc Đĩnh Chi, Trần Nhân Tông |
| Văn học, nghệ thuật | Văn học chữ Hán và chữ Nôm phát triển, thể hiện lòng yêu nước, tựu hào dân tộc | Trần Quốc Tuấn, Trương Hán Siêu, Trần Nhân Tông, Trần Quang Khải |
| Giáo dục, khoa học | Giáo dục phát triển với sự ra đời của nhiều trường công, trường tư. Nhiều thành tựu khoa học có giá trị như y học, sử học, thiên văn học | Chu Văn An, Lê Văn Hưu, Tuệ Tĩnh, Đặng Lộ |
Câu hỏi Vận dụng 1 trang 62 Soạn Lịch Sử 7 bài 16 Cánh Diều
Giới thiệu một công trình văn hóa tiêu biểu thời Trần cho thầy cô và bạn bè cùng lớp.
Trả lời
Tháp Phổ Minh nằm trong khuôn viên chùa Phổ Minh, đây là ngôi chùa cổ tọa lạc tại thôn Tức Mạc thuộc tỉnh Nam Định. Tháp Phổ Minh có mặt bằng nền hình vuông, cạnh dài 5,20m. Chiều cao tổng thể của tháp là 19,51m, được chia thành 3 phần: đế tháp, thân tháp và đỉnh tháp. Phần chân đế, tính từ dưới lên chia thành 12 cấp, mỗi cấp có kích thước khác nhau. Đỉnh tháp là một khối đá hình bông sen, gồm nhiều tầng khác nhau. Đỉnh búp sen có 5 lớp cánh sen ngửa, chụm vào nhau, trong đó, lớp cánh sen cuối cùng có viền kép, phần đỉnh búp sen kết thúc 14 tầng của tháp. Tháp chùa Phổ Minh là công trình kiến trúc lâu đời giữ được kết cấu tương đối toàn vẹn.
Câu hỏi Vận dụng 2 trang 62 Soạn Lịch Sử 7 bài 16 Cánh Diều
Việc nhân dân lập đền thờ và lấy tên các danh nhân thời Trần, như Trần Thủ Độ, Trần Nhân Tông, Lê Văn Hưu,… để đặt tên đường phố ở các địa phương trên cả nước đã nói lên điều gì?
Trả lời
Việc nhân dân lập đền thờ và lấy tên các danh nhân thời Trần như Trần Thủ Độ, Trần Nhân Tông, Lê Văn Hưu, … để đặt tên đường phố ở các địa phương trên cả nước cho thấy:
- Nhà nước, nhân dân luôn nhớ và ghi ơn công lao của các vị anh hùng dân tộc, danh nhân văn hóa đã đóng góp cho đất nước.
- Giáo dục học sinh, tuyên truyền trong nhân dân về truyền thống uống nước nhớ nguồn, đồng thời giáo dục môn lịch sử.
Chúc các em học tốt môn Lịch sử 7 với tài liệu Soạn sử 7 Cánh Diều do Đọc tài liệu tổng hợp trên đây!