Hướng dẫn chi tiết soạn bài Ngôi nhà tranh của cụ Phan Bội Châu ở Bến Ngự lớp 11 CTST, tham khảo cách trả lời các câu hỏi đọc hiểu nội dung văn bản Ngôi nhà tranh của cụ Phan Bội Châu ở Bến Ngự trang 79 - 84 sách giáo khoa Ngữ văn 11 tập 2 Chân trời sáng tạo.
Soạn bài Ngôi nhà tranh của cụ Phan Bội Châu ở Bến Ngự lớp 11 CTST
Trước khi đọc
Chia sẻ những điều bạn biết về cụ Phan Bội Châu, người được mệnh danh là “Ông Già Bến Ngự”.
Trả lời:
Một số thông tin có thể tìm hiểu được về cụ Phan Bội Châu, người được mệnh danh là "Ông Già Bến Ngự":
- Cụ Phan Bội Châu (1867 - 1940) là một nhà cách mạng, nhà văn, nhà giáo dục và là một trong những nhân vật lớn của phong trào Đông Du.
- Cụ Phan Bội Châu được mệnh danh là "Ông Già Bến Ngự" bởi vì ông đã có một cuộc đời rất dài và đầy những trăn trở. Ông đã trải qua nhiều khó khăn trong cuộc đời của mình, nhưng vẫn luôn cố gắng và không bao giờ từ bỏ những ước mơ và lý tưởng. Ông vẫn luôn được nhớ đến như một người đàn ông kiên cường, hy vọng và quyết tâm.
- "Cái tôi" của cụ Phan Bội Châu là sự tự tin, quyết đoán, và lòng tự trọng của một con người. Tuy nhiên, ông cũng hiểu rằng "cái tôi" không phải là tất cả, và rằng một con người chỉ có thể thành công khi biết cách hợp tác và chia sẻ với những người khác. Đó là lý do tại sao ông luôn coi trọng "cái ta" - tình đoàn kết và tình yêu thương giữa các thành viên trong một cộng đồng.
- Sau bao tháng năm dọc ngang bôn ba đấu tranh, tìm đường cứu nước, những ngày cuối đời của chí sĩ Phan Bội Châu gắn liền với Huế trong hình ảnh khó quên “Ông già Bến Ngự”. Đó là vào năm 1925, cụ Phan bị bắt tại Thượng Hải (Trung Quốc), ngay lập tức bị thực dân Pháp đưa về Hà Nội. Và rồi, trước phong trào đấu tranh của nhân dân cả nước đòi ân xá, thực dân Pháp buộc phải đưa cụ về giam lỏng tại Huế cho đến ngày mất, ròng rã 15 năm trời.
- Nhà sử học Đào Duy Anh từng kể lại trong hồi ức: “... Để thoát khỏi cảnh cô liêu tù túng trong ngôi nhà Bến Ngự, cụ đã mua một chiếc đò và thuê người chèo để có thể sống trôi nổi trên sông Hương tìm cảnh nước rộng trời cao... Cụ đã quen sống trên mặt nước cho nên mỗi khi có khách xa muốn thăm thì phải hẹn trước để người nhà đem xuống đò đúng khi cụ cho ghé đò vào bến”.
Đọc văn bản
Theo dõi: Chú ý các chi tiết miêu tả ngôi nhà của cụ Phan Bội Châu và tâm trạng của hai chàng học sinh Tuấn, Quỳnh lúc mới bước vào ngôi nhà.
Trả lời:
- Những chi tiết miêu tả ngôi nhà của cụ Phan Bội Châu:
+ “chiếc cổng sơ sài bằng hai trụ gỗ, trên đóng ngang một tấm bảng để một dòng chữ đen: Nhà đọc sách Phan Bội Châu”
+ “Chiếc cổng dựng ngay giữa một hàng rào cây, và luôn luôn mở rộng”
+ “...sân hẹp…thềm nhà tô xi măng”
+ “Nhà có ba gian rộng rãi, để trống”
+ Cảnh nhà thanh vắng, không một tiếng động.
- Những chi tiết thể hiện tâm trạng của hai chàng học sinh Tuấn, Quỳnh lúc mới bước vào ngôi nhà:
+ “không do dự… đi rón rén, giữ lễ phép”
+ “Tuấn hồi hộp tưởng sắp sửa được trông thấy cụ Phan”
+ Tuấn và Quỳnh đứng yên trên thềm, đợi xen có ai ra thì xin yết kiến cụ.
Liên hệ: Hình ảnh cụ Phan Bội Châu qua lời kể của Tuấn giống và khác thế nào so với những gì bạn từng hình dung về cụ trước khi đọc văn bản?
Trả lời:
- Hình ảnh cụ Phan Bội Châu qua lời kể của Tuấn:
+ “chòm râu phong phú, mắt đeo kính trắng, vòm trán cao vút tận đỉnh đầu”
+ “bước đi thư thả, tay mặt chống ba toong… - tay trái hơi cong, bàn tay lấp dưới tà áo nâu dài”
+ “trông cụ không khác nào một vị tiên lão da mặt hồng hào, đang bước thung dung ở dưới bóng cây”
= > Qua lời kể của Tuấn, cụ Phan Bội Châu hiện lên là một người hiền tài với phong thái ung dung, từ tốn.
- Hình ảnh cụ Phan Bội Châu qua lời kể của Tuấn giống với hình dung của em về ngoại hình, phong thái của cụ: tính cách nghiêm khắc, lạnh lùng nhưng vẫn toát lên sự nghiêm trang, tôn kính… Người hùng dân tộc của chúng ta không chỉ là một nhà cách mạng kiên quyết và đầy tâm huyết mà còn là một người thân thiện, gần gũi, giản dị và thanh cao. Qua lời kể của Tuấn cũng khắc họa rõ hơn về sự kiên định, gan dạ và lòng yêu nước mãnh liệt của cụ trong công cuộc đấu tranh cho độc lập và tự do của dân tộc Việt Nam. Điều này khiến em cảm thấy thêm tự hào về một tấm gương lỗi lạc như cụ Phan Bội Châu.
Theo dõi: Vì sao Tuấn “hoàn toàn thỏa mãn” trong ngày đầu tiên đến Huế?
Trả lời:
Tuấn “hoàn toàn thỏa mãn” trong ngày đầu tiên đến Huế vì: Cụ Phan Bội Châu - người mà Tuấn luôn noi gương, nể phục, kính trọng và dành tình cảm đặc biệt yêu quý cho nên khi được đến thăm cụ và sau khi được chiêm ngưỡng dung nhan của cụ, được vinh dự hầu chuyện trên ba tiếng đồng hồ với cụ, được cụ hỏi han khuyên bảo, Tuấn được hoàn toàn thỏa mãn.
Sau khi đọc
Trả lời các câu hỏi trang 83, 84 SGK Ngữ văn 11 tập 2 Chân trời sáng tạo
Câu 1: Tóm tắt nội dung câu chuyện được kể trong văn bản?
Trả lời:
Tuấn cùng với bạn mình là Quỳnh đến thăm cụ Phan Bội Châu tại ngôi nhà tranh của cụ ở Bến Ngự vào một ngày Chủ nhật, năm 1927. Thông qua một em bé trong nhà cụ Phan, thì Tuấn biết được cụ Phan đang bán gạo cho những người dân nghèo quanh đó. Cụ Phan xuất hiện với dáng vẻ hiền từ, phong thái thư thả và giản dị. Cụ ung dung và thoải mái đến chỗ Tuấn và hỏi han về thông tin của hai cậu. Sau đó cụ còn chỉ dạy rất nhiều cho Tuấn về cuộc sống, về lòng yêu đất nước và biết yêu thương nhân dân. Cụ đứng nói chuyện với hai cậu nhưng vẫn không quên đi bán gạo cho bà con. Sau đó họ lại được chứng kiến rõ hơn căn nhà mà cụ Phan đang ở, qua sự chỉ dẫn của một em bé sống trong nhà của cụ. Căn nhà của cụ rất đơn sơ mộc mạc, xung quanh được treo một số bức tranh. Ngôi nhà của cụ ở trên một xóm nhỏ, xa xa là kinh thành Huế và các khu chợ đông đúc. Nhưng ngôi nhà như không vướng chút khói bụi nhộn nhịp nào mà chỉ có sự giản dị và tình yêu nước thương dân của con người nơi đây. Qua đó, Tuấn hiểu thêm về cuộc sống và con người của cụ Phan Bội Châu. Cả cuộc đời cụ sống với nước với dân, thanh bạch và chí dũng, chính vì thế không chỉ riêng Tuấn, mà các thế hệ thanh niên lúc bấy giờ đều vô cùng ngưỡng mộ cụ và luôn tuân theo những sự chỉ dạy của cụ.
Câu 2: Theo bạn, câu chuyện này có ý nghĩa như thế nào trong việc thực hiện ý đồ, mục đích viết tác phẩm "Tuấn - chàng trai nước Việt" của Nguyễn Vỹ.
Trả lời:
Theo em, câu chuyện “Ngôi nhà tranh của cụ Phan Bội Châu ở Bến Ngự” có ý nghĩa quan trọng trong việc thực hiện ý đồ, mục đích viết văn tác phẩm Tuấn - chàng trai nước Việt của Nguyễn Vỹ. Việc tác giả để cho nhân vật Tuấn và Quỳnh tới thăm nhà cụ Phan Bội Châu là một cách dẫn dắt câu chuyện, xây dựng tình huống thú vị, mới mẻ để từ đó truyền tải cho người đọc về các “chứng tích thời đại” (cụ Phan Bội Châu và ngôi nhà tranh ở Bến Ngự). Bằng câu chuyện này, người đọc sẽ không cảm thấy bị nhàm chán, khô khan khi tiếp nhận những kiến thức về lịch sử, xã hội.
Đồng thời, câu chuyện với nội dung súc tích, ngắn gọn cùng ngôn ngữ đời thường, gần gũi sẽ thu hút sự chú ý của các độc giả trẻ, để từ đó khẳng định giá trị của tác phẩm - nơi để suy ngẫm về lịch sử dân ta. Câu chuyện còn thể hiện ý nghĩa trong việc khơi dậy tinh thần đấu tranh, tự hào dân tộc và tình yêu quê hương cho nhân vật trong truyện, đồng thời nhấn mạnh sự quan trọng của sự hy sinh cho đất nước.
Câu 3: Tìm hiểu về cuộc đời, con người của cụ Phan Bội Châu, lưu ý các sự kiện, tư liệu có liên quan trực tiếp đến đoạn trích Ngôi nhà tranh của cụ Phan Bội Châu ở Bến Ngự. Từ đó, liệt kê một số sự việc, chi tiết phi hư cấu (thành phần xác định) và hư cấu (thành phần không xác định). Có thể dùng mẫu bảng dưới đây (làm vào vở):
| Sự việc, chi tiết | Thành phần xác định (không được hư cấu) | Thành phần không xác định (có thể hư cấu) |
| Ví dụ: Cụ Phan Bội Châu và việc cụ bị thực dân Pháp giam lỏng ở Huế | X | |
| Ví dụ: Cảm nhận của nhân vật Tuấn khi gặp cụ Phan Bội Châu “Trông cụ không khác nào một vị tiên lão da mặt hồng hào, đang bước thung dung ở dưới bóng cây” | X | |
| ... |
Trả lời:
| Sự việc, chi tiết | Thành phần xác định (không được hư cấu) | Thành phần không xác định (có thể hư cấu) |
| Sự kiện Tuấn, Quỳnh cùng mọi người gây ra cuộc bãi khóa ở Quy Nhơn và bị đuổi | X | |
| Cụ Phan Bội Châu đứng bán vài lon gạo cho các chị nhà nghèo | X | |
| Cảm nhận của nhân vật Tuấn khi gặp cụ Phan Bội Châu “Tim đập mạnh”, “trông cụ không khác nào một vị tiên lão da mặt hồng hào” | X | |
| Cụ Phan Bội Châu soạn sách với nhan đề Nam Quốc Dân tu trí và Nữ Quốc Dân tu trí | X | |
| Cụ sống cuộc đời thanh bạch và nhàn hạ, chỉ giao du với các bạn đồng chí già, cũng rất mến bạn trẻ, lao động, trí thức, sinh viên, học sinh ở Huế và khắp Bắc Trung Nam | X |
Câu 4:
Nêu tác dụng của việc kết hợp giữa phi hư cấu với hư cấu trong văn bản.Trả lời:
Tác dụng của việc kết hợp giữa phi hư cấu với hư cấu trong văn bản:
- Kết hợp các yếu tố phi hư cấu như các số liệu thống kê, thông tin chính thức cùng các yếu tố hư cấu như câu chuyện, hoàn cảnh, nội dung sẽ tăng tính thuyết phục của văn bản.
- Một văn bản kể về những câu chuyện và hoàn cảnh có thật có thể tạo ra một sự chân thực và động viên đối với độc giả.
- Việc kết hợp giữa phi hư cấu và hư cấu có thể tạo ra một bức tranh hoàn chỉnh, đa dạng về cảm xúc và sự phong phú về hình ảnh, giúp nâng cao tính thẩm mỹ của văn bản.
- Kết hợp giữa hai yếu tố phi hư cấu và hư cấu trong văn bản có thể tạo ra những ý tưởng và cách tiếp cận mới, mang đến cho độc giả một trải nghiệm đọc khác biệt và độc đáo.
- Kết hợp văn học và khoa học có thể cho phép tác giả đưa ra các suy nghĩ sâu sắc hơn về các vấn đề cụ thể và mang lại nhiều giá trị ý nghĩa cho độc giả.
- Việc kết hợp giữa hai yếu tố này giúp cho việc truyền đạt thông điệp của tác giả được hiệu quả hơn. Với việc kết hợp giữa những thông tin thực tế và tưởng tượng, tác giả có thể truyền đạt thông điệp của mình một cách rõ ràng và tinh tế hơn, giúp cho độc giả hiểu rõ hơn về ý nghĩa và mục đích của tác giả trong việc sáng tác văn bản.
Câu 5: Nhân vật Phan Bội Châu và ngôi nhà của cụ được miêu tả qua ngôi kể nào và điểm nhìn của ai? Ngôi kể và điểm nhìn ấy có ưu thế gì so với việc sử dụng các ngôi kể, điểm nhìn khác?
Trả lời:
- Nhân vật Phan Bội Châu và ngôi nhà của cụ được miêu tả qua ngôi kể thứ ba và và điểm nhìn của nhân vật Tuấn.
- Ưu thế của ngôi kể và điểm nhìn ấy:
+ Cho phép người viết có thể mô tả những tình huống, hành động và suy nghĩ của các nhân vật một cách khách quan hơn. Người đọc sẽ có cảm giác như đang quan sát và nghe ngóng các hành động của nhân vật từ một góc độ thứ ba.
+ Điểm nhìn thông qua nhân vật Tuấn tạo ra một liên kết mạnh mẽ giữa độc giả và nhân vật, bởi vì người đọc sẽ cảm thấy như mình đang sống trong thế giới của nhân vật và trải nghiệm những cảm xúc của họ.
Câu 6: Có thể xem nhân vật Phan Bội Châu và ngôi nhà tranh của cụ ở Bến Ngự được miêu tả trong văn bản là “chứng tích thời đại đầu thế kỉ XX” hay không? Vì sao?
Trả lời:
Có thể xem nhân vật Phan Bội Châu và ngôi nhà tranh của cụ ở Bến Ngự được miêu tả trong văn bản là “chứng tích thời đại đầu thế kỉ XX” vì:
- Phan Bội Châu là một nhà cách mạng, nhà văn, nhà báo, một trong những nhân vật lãnh đạo của phong trào Đông Du. Cụ cũng là người sáng lập và tham gia hoạt động của nhiều tổ chức cách mạng, đấu tranh cho độc lập, tự do và dân chủ cho Việt Nam. Vì vậy, cụ là một trong những nhân vật quan trọng của các sự kiện lịch sử trong thời kì đầu của thế kỉ XX.
- Ngôi nhà tranh của Phan Bội Châu ở Bến Ngự là nơi cụ sống và làm việc trong những năm đầu của thế kỉ XX. Nếu so sánh với các kiến trúc và công trình khác trong thời kì đó, ngôi nhà tranh này có giá trị phong cách văn hóa và kiến trúc lớn. Nó cũng là một chứng tích đáng chú ý của thời đại trong lịch sử Việt Nam.
=> Việc miêu tả nhân vật Phan Bội Châu và ngôi nhà tranh của cụ trong văn bản không chỉ thể hiện sự quan tâm đến lịch sử và văn hóa của Việt Nam, mà còn là sự ghi nhận, lưu giữ lại một phần ký ức về một thời kỳ đầy biến động và quan trọng trong lịch sử đất nước.
Câu 7: Từ việc đọc hiểu đoạn trích, bạn hãy nêu một số lưu ý về cách đọc văn bản thuộc thể loại truyện kí.
Trả lời:
Từ việc đọc hiểu đoạn trích, em có một số lưu ý về cách đọc văn bản thuộc thể loại truyện kí:
- Cần chú ý đến ngôn từ và phong cách viết của tác giả.
- Thường xuyên lưu ý đến những chi tiết mô tả về nhân vật, cảnh vật, thời gian, địa điểm diễn ra các sự kiện để có một cái nhìn tổng thể về tình huống.
- Hiểu cách tác giả tạo bối cảnh và trình bày nhân vật để giúp người đọc đồng cảm với tình huống trong truyện.
- Đọc lướt qua toàn bộ truyện trước khi dừng lại và đọc chi tiết để hiểu rõ hơn về mối quan hệ giữa các nhân vật.
- Cần hiểu rõ tình tiết của truyện, đặc biệt là những điểm nhấn, tâm điểm của truyện để tránh bị đánh lạc hướng khi đọc.
- Nếu tác giả sử dụng các thuật ngữ, từ ngữ địa phương, cần tìm hiểu để hiểu rõ hơn nội dung của truyện.
Các bạn vừa tham khảo xong nội dung chi tiết soạn bài Ngôi nhà tranh của cụ Phan Bội Châu ở Bến Ngự lớp 11 Chân trời sáng tạo. Hi vọng thông qua việc giải đáp các câu hỏi đọc hiểu cuối bài các em sẽ nắm được kiến thức cơ bản về văn bản Ngôi nhà tranh của cụ Phan Bội Châu ở Bến Ngự một cách dễ dàng và ghi nhớ lâu hơn.
