Cùng Đọc tài liệu xem chi tiết nội dung Soạn bài Đất nước Nguyễn Đình Thi sách Cánh diều - Bài 7: Thơ tự do - SGK Ngữ văn 10 tập 2
Chuẩn bị
- Nhân vật trữ tình là ai và bộc lộ cảm xúc về điều gì?
Trả lời:
Nhân vật trữ tình là "tôi" trữ tình bộc lộ được những tình cảm, suy nghĩ sâu sắc về đất nước, quê hương.
- Bài thơ có các hình ảnh, từ ngữ, biện pháp tu từ đặc sắc nào? Các yếu tố đó có tác dụng ra sao trong việc bộc lộ cảm xúc, suy ngẫm,...của tác giả?
Trả lời:
Hình ảnh thơ giàu sức gợi, câu thơ giàu tính nhạc, phép điệp, giọng thơ sôi nổi, phép đối lập khéo léo, khuynh hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn bao trùm cả đoạn, cảm xúc dạt dào, trữ tình.
Tác dụng: hiện lên bức tranh đất nước được tạo nên bằng chất liệu hiện thực, đồng thời khắc họa rõ nét tình yêu tha thiết, niềm tự hào về quê hương đã được độc lập, có truyền thống anh hùng, bất khuất của tác giả.
- Cảm hứng chủ đạo và chủ đề của bài thơ là gì?
Trả lời:
Cảm hứng chủ đạo: Đất nước được cảm nhận trong chiều dài của những năm tháng kháng chiến trong không gian rộng lớn.
Chủ đề: tình yêu tha thiết, niềm tự hào về quê hương, đất nước.
- Tìm hiểu những thông tin về nhà thơ Nguyễn Đình Thi và hoàn cảnh ra đời của tác phẩm.
Trả lời:
Nhà thơ Nguyễn Đình Thi: là một nghệ sĩ đa tài: ông vừa một nhà văn, nhà thơ, nhà phê bình. Thơ của nguyễn Đình Thi có bản sắc riêng, vừa tự do phóng khoáng có những suy tư về con người tình yêu.
Hoàn cảnh sáng tác bài thơ: Tác phẩm viết trong khoảng thời gian từ 1948 đến 1955. Bài thơ là sự tổng hợp của những sáng tác Sáng mát trong như sáng năm xưa (1948), Đêm mít tinh (1949) và Đất nước (1955). Đây là thời gian ông trải nghiệm, trưởng thành cùng Đất Nước trong kháng chiến chống Pháp lần 2.
- Em biết những bài thơ nào viết về đất nước? Ấn tượng, cảm xúc, suy nghĩ,...mà những bài thơ đó gợi ra cho em là gì?
Trả lời:
Một số bài thơ về đất nước: Việt Nam quê hương ta (Nguyễn Đình Thi), Đất nước (Nguyễn Khoa Điềm), Bài học đầu cho con (Đỗ Trung Quân),...Những bài thơ đó giúp em hiểu được tình yêu quê hương đất nước, tổ quốc là một tình yêu dạt dào, chứa nhiều cảm xúc, không có ngòi bút nào có thể diễn tả nổi.
Đọc hiểu: Soạn bài Đất nước Nguyễn Đình Thi sách Cánh diều
Trả lời các câu hỏi trong bài đọc từ trang 70 - 72.
Câu hỏi: Khổ 1, 2: Nhân vật trữ tình hiện lên qua từ ngữ nào? Hãy hình dung về Hà Nội và "người ra đi" trong hoài niệm của nhân vật trữ tình.
Gợi ý trả lời:
- Khổ 1,2 - Nhân vật trữ tình hiện lên qua những từ ngữ: "tôi", "người ra đi".
- Hà Nội và "người ra đi" trong hoài niệm của nhân vật trữ tình: đó là hình ảnh người quyết tâm, dứt khoát ra đi nhưng những lưu luyến thì vấn ở lại, cho thấy được sự gắn bó sâu nặng với Hà Nội, với đất nước.
Câu hỏi:
- Khổ 3: Chú ý độ dài của các dòng thơ, phép điệp, phép liệt kê, hiệp vần, giọng điệu và cảm xúc của nhân vật trữ tình.
- Hình dung bức tranh đất nước trong mùa thu nay qua cảm nhận của nhân vật trữ tình.
Gợi ý trả lời:
- Đó là tiếng reo vui trước mùa thu hiện tại độc lập, hạnh phúc. Mùa thu cách mạng tươi đẹp, và tràn đầy sức sống. Tác giả rất khéo léo khi dịch không gian nghệ thuật từ những phố dài xao xác buồn sang không gian núi rừng tươi mới, tràn đầy sức sống, nhân vật trữ tình vui vẻ, hạnh phúc như cất tiếng hát hòa trong sự phấn chấn của tạo vật phấp phới, thiết tha.
- Đó Mùa thu độc lập, tự chủ: Trời xanh đây là của chúng ta…
- Suy tư về hồn thiêng đất nước: Nước chúng ta…vọng nói về.
- Và cuối cùng đó là tất cả niềm tự hào về đất nước của nhân vật trữ tình yêu quê hương, yêu đất nước.
- Nghệ thuật: hình ảnh thơ giàu sức gợi, câu thơ giàu tính nhạc, phép điệp, giọng thơ sôi nổi, cảm xúc dạt dào, trữ tình.
→ Qua đoạn thơ ta có thể thấy tình yêu tha thiết, niềm tự hào về quê hương đã được độc lập, có truyền thống anh hùng, bất khuất của tác giả.
Câu hỏi: Chú ý những cảm nhận của tác giả về đất nước trong chiến tranh.
Gợi ý trả lời:
Những cảm nhận của tác giả về đất nước trong chiến tranh: Cánh đồng quê - chảy máu; Dây thép gai - đâm nát trời chiều; Bát cơm chan đầy nước mắt; Đứa đè cổ - đứa lột da.
Câu hỏi: Từ khổ 5 - 10: Những dòng thơ nào chủ yếu thể hiện cảm nhận về:
- Đất nước đau thương, căm hờn?
- Đất nước quật cường, anh dũng?
Gợi ý trả lời:
Những dòng thơ chủ yếu thể hiện cảm nhận về: Đất nước đau thương, căm hờn: Đã ngời lên nét mặt quê hương/ Đã bật lên những tiếng căm hờn; Bát cơm chan đầy nước mắt/ Đứa đè cổ đứa lột da.
Những dòng thơ chủ yếu thể hiện cảm nhận về: Đất nước quật cường, anh dũng: xiềng xích chúng bay không khóa được/ Trời đầy chim và đất đầy hoa; Súng đạn chúng bay không bắn được/ Lòng dân ta yêu nước thương nhà; Súng nổ rung trời giận dữ/ Người lên như nước vỡ bờ; Người Việt Nam từ máu lửa/ Rũ bùn đứng dậy sáng lòa.
Câu hỏi: Lưu ý thông tin về thời gian sáng tác.
Gợi ý trả lời:
- Bài thơ được sáng tác trong một thời gian dài (1948 - 1955), tương đương với thời kì chống thực dân Pháp.
- Bài thơ có những đoạn lấy từ hai bài thơ "Sáng mát trong như sáng năm xưa" (1948) và "Đêm mitting" (1949), đến năm 1955, Nguyễn Đình Thi viết thêm phần sau "Ôi những cánh..."
→ Dù viết nhiều lần nhưng bài thơ vẫn là một chỉnh thể nghệ thuật và là một trong những bài thơ hay nhất của Nguyễn Đình Thi và văn học Việt Nam sau Cách mạng Tháng Tám viết về đề tài đất nước.
Câu hỏi cuối bài
Gợi ý trả lời các câu hỏi trang 72, 73 SGK Ngữ văn 10 tập 2:
Câu 1: Bài thơ Đất nước có thể được chia làm mấy phần? Cảm xúc của nhân vật trữ tình có sự thay đổi như thế nào qua các phần này? Từ đó, hãy nêu cảm hứng chủ đạo của bài thơ.
Gợi ý trả lời:
- Bài thơ “Đất nước” có thể được chia thành 3 phần:
+ Phần 1: (từ đầu ... sau lưng thềm nắng lá rơi đầy): Những cảm xúc về mùa thu xưa
+ Phần 2: (tiếp ... Những buổi ngày xưa vọng nói về): Cảm xúc về đất nước, con người trong mùa thu nay
+ Phần 3: (còn lại): Đất nước đau thương, căm hờn và quật cường, anh dũng.
- Cảm xúc của nhân vật trữ tình qua từng phần: từ luyến tiếc, ngậm ngùi đến vui sướng, tự hào rồi căm hờn, quyết tâm mạnh mẽ
- Cảm hứng chủ đạo của bài thơ: Tình yêu quê hương nồng nàn, tha thiết
Xem chi tiết tại Bài thơ Đất nước (Nguyễn Đình Thi) có thể được chia làm mấy phần?.
Câu 2: Mùa thu Hà Nội trong quá khứ hiện lên như thế nào trong 7 dòng đầu của bài thơ? Hình ảnh nào em thấy ấn tượng nhất? Vì sao?
Gợi ý trả lời:
- Mùa thu Hà Nội trong quá khứ hiện lên mang vẻ đượm buồn, trầm mặc
- Hình ảnh ấn tượng: “Người ra đi đầu không ngoảng lại / Sau lưng thềm nắng lá rơi đầy”. Vì câu thơ đã gợi ra hình ảnh Người lính bỏ lại sau lưng một Hà Nội thơ mộng, lãng mạn mà trầm mặc, buồn bã, quyết tâm ra đi vì sự nghiệp kháng chiến, phụng sự Tổ quốc với một ý chí kiên định.
Xem thêm câu trả lời trong Mùa thu Hà Nội trong quá khứ hiện lên ntn trong 7 dòng đầu.
Câu 3: Hãy phân tích cảm xúc của nhân vật trữ tình trong mùa thu nay. Tại sao có sự khác nhau khi cảm nhận về mùa thu giữa hai khổ thơ đầu và khổ thơ thứ ba?
Gợi ý trả lời:
- Cảm xúc nhân vật trữ tình trong "mùa thu nay" là niềm hân hoan, vui sướng, tự hào. Tác giả tự hào trước cảnh trời đất đổi thay, từ một dân tộc nô lệ được đứng lên làm chủ cuộc sống của mình. Tác giả đã liệt kê một loạt những danh từ chỉ cảnh vật của đất nước kết hợp với điệp từ “của chúng ta” nhằm khẳng định chủ quyền, độc lập của dân tộc.
- So sánh “mùa thu xưa” (2 khổ đầu) và “mùa thu nay” (khổ 3)
+ Khổ 1, 2: mùa thu của quá khứ hoài niệm, khi dân tộc ta còn chịu nhiều đau thương, mất tự do
+ Khổ 3: mùa thu của Cách mạng, của độc lập, tự do.
Câu 4: Những dòng thơ nào thể hiện sâu sắc, ấn tượng nhất về đất nước đau thương, quật cường trong chiến tranh? Cách diễn tả, thể hiện của nhà thơ có gì độc đáo?
Gợi ý trả lời:
- Đất nước đau thương trong chiến tranh
+ “Ôi những cánh đồng quê chảy máu
Dây thép gai đâm nát trời chiều”
+ “Bát cơm chan đầy nước mắt
Bay còn giằng khỏi miệng ta”
+ “Thằng giặc Tây thằng chúa đất
Đứa đè cổ đứa lột da”
=> Tác giả đã sử dụng những hình ảnh giàu sức gợi “chảy máu”, “đâm nát”, “chan nước mắt”, “giằng khỏi miệng”, “đè cổ lột da” nhằm nhấn mạnh tội ác của giặc đối với dân ta cũng như những đau thương mà người dân phải chịu đựng.
Câu 5: Trình bày cảm nhận của em về hình tượng đất nước được khắc họa trong khổ thơ cuối.
Gợi ý trả lời:
Hình ảnh đất nước trong khổ thơ cuối là một đất nước kiên cường, mạnh mẽ. Dù “súng nổ rung trời” nhưng người dân vẫn đứng lên “như nước vỡ bờ” để chiến đấu với một tinh thần đoàn kết, ý chí quật cường. Đặc biệt hình ảnh “rũ bùn đứng dậy sáng loà” đã chứng minh dù đau thương, dù đứng lên từ bùn đất nhưng đất nước vẫn luôn toả sáng, luôn mạnh mẽ, anh dũng. Qua đó, tác giả thể hiện niềm tin tưởng, tự hào về đất nước, về tương lai tươi sáng của dân tộc.
Câu 6: Trong bài thơ, nhân vật trữ tình xưng "tôi", sau đó chuyển sang xưng "ta" ("chúng ta"). Theo em, việc thay đổi hai đại từ này có ý nghĩa gì?
Gợi ý trả lời:
- Trong khổ 1, tác giả xưng “tôi” như một cách bày tỏ nỗi buồn thương, luyến tiếc của cá nhân trước cảnh “mùa thu xưa”. Đây là cái tôi yêu thiên nhiên, bâng khuâng, rung động trước vẻ đẹp của đất trời.
- Trong những khổ tiếp theo, tác giả xưng “ta” như một lời khẳng định đầy tự hào về thắng lợi của dân tộc. Cái tôi cá nhân đã hoà nhập cùng cái ta chung của cộng đồng. Những cảm xúc đó không chỉ của một mình tác giả mà còn đại diện cho biết bao con người Việt Nam.
Câu trả lời khác có trong: Nhân vật trữ tình xưng tôi, sau đó chuyển sang xưng ta (chúng ta)
Câu 7. Từ hai dòng thơ: “Đêm đêm rì rầm trong tiếng đất / Những buổi ngày xưa vọng nói về", em cảm nhận được lời nhắn nhủ gì trong tiếng vọng rì rầm" ấy? Hãy chia sẻ bằng một đoạn văn (khoảng 8 – 10 dòng).
Gợi ý trả lời:
Xem thêm: Em cảm nhận được lời nhắn nhủ gì trong tiếng vọng rì rầm ấy?
Những lớp người đã ngã xuống sẽ có lớp khác đứng lên. Hiện tại đáng quý và càng đáng quý hơn khi nhớ đến quá khứ, vì có sự hy sinh của quá khứ mới có được hiện tại ngày hôm nay. "Rì rầm" là một từ láy tượng thanh rất gợi cảm. Nó không ồn ào vang động, vang xa nhưng liên tục đều đặn như dòng suối chảy bất tận. "Rì rầm" trong lòng đất "đêm đêm" còn gợi lên không khí thầm lặng thiêng liêng. "Đất" là hình ảnh tượng trưng cho đất nước, của sự khổng lồ, vĩnh hằng. "Đất" cũng là cái được dựng lên từ mồ hôi nước mắt, kể cả xương máu của biết bao thế hệ cha ông. “Đêm đêm” đã gợi một khoảng thời gian dài như một dòng chảy thời gian xuyên suốt bốn nghìn năm của lịch sử. Với hình ảnh thơ độc đáo này, tác giả đã hình tượng hóa được truyền thống anh hùng của đất nước thành một hình ảnh đầy sức sống, đầy mạnh thầm lặng, thiêng liêng và vững bền muôn thuở, trở thành nhịp đập của con tim lịch sử Việt Nam bất khuất anh hùng.
-/-
Trên đây là gợi ý soạn bài Đất nước Nguyễn Đình Thi lớp 10 Cánh diều, đừng quên tham khảo trọn bộ Soạn Văn 10 Cánh diều!