Chuyên đề ôn thi vào 10 môn Văn Ánh trăng của Nguyễn Duy sau đây do Đọc tài liệu tổng hợp với các câu hỏi dễ dàng có trong đề thi tuyển sinh vào 10 môn văn sẽ giúp các em có bài học tốt nhất để chuẩn bị cho kỳ thi đầu cấp sắp tới.
Nội dung cần ghi nhớ
I. Khái quát chung về tác giả, tác phẩm:
Thông tin phần khái quát chung về tác giả, tác phẩm bắt buộc phải ghi nhớ để bạn dễ dàng đạt điểm mở bài tuyệt đối.
1. Tác giả Nguyễn Duy:
- Nguyễn Duy sinh năm 1948, tên khai sinh là Nguyễn Duy Nhuệ, quê ở Thanh Hóa.
- Năm 1966, ông gia nhập quân đội, vào binh chủng Thông tin, tham gia chiến đấu ở nhiều chiến trường.
- Sau năm 1975, ông chuyển về làm báo Văn nghệ giải phóng. Từ năm 1977, Nguyễn Duy là đại diện thường trú báo Văn nghệ tại Thành phố Hồ Chí Minh.
- Nguyễn Duy thuộc thế hệ các nhà thơ quân đội trưởng thành trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước của dân tộc và trở thành một trong những gương mặt tiêu biểu.
- Thơ Nguyễn Duy gần gũi với văn hóa dân gian, nhưng sâu sắc mà rất đỗi tài hoa, đi sâu vào cái nghĩa, cái tình muôn đời của con người Việt Nam.
- Năm 2007, ông được tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật.
- Tác phẩm tiêu biểu: Cát trắng (1973), Mẹ và em (1987), Đường xa (1990), Về (1994)…
2. Bài thơ Ánh trăng:
a. Hoàn cảnh sáng tác:
- Bài thơ Ánh trăng được viết vào năm 1978 (3 năm sau ngày giải phóng hoàn toàn miền Nam), tại thành phố Hồ Chí Minh - nơi đô thị của cuộc sống tiện nghi hiện đại, nơi những người từ trận đánh trở về đã để lại sau lưng cuộc chiến gian khổ mà nghĩa tình.
- In trong tập thơ “Ánh trăng” của Nguyễn Duy - tập thơ đạt giải A của Hội nhà Văn Việt Nam năm 1984.
b. Bố cục: 3 phần:
- Hai khổ đầu: Hình ảnh vầng trăng trong quá khứ.
- Hai khổ tiếp: Hình ảnh vầng trăng trong hiện tại.
- Hai khổ cuối: Cảm xúc và suy ngẫm của tác giả trước vầng trăng.
c. Mạch cảm xúc:
Bài thơ là một câu chuyện ngắn, xúc tích được kể theo trình tự thời gian từ quá khứ đến hiện tại gắn với các mốc sự kiện trong cuộc đời con người. Theo dòng tự sự ấy mạch cảm xúc đi từ quá khứ đến hiện tại và lắng kết trong cái “giật mình” cuối bài thơ.
Chủ đề bài thơ Ánh trăng:
Thông qua hình tượng nghệ thuật “Ánh trăng” và cảm xúc của nhà thơ, bài thơ đã diễn tả những suy ngẫm sâu sắc về thái độ của con người đối với quá khứ gian lao, tình nghĩa.
Hoàn cảnh sáng tác bài thơ Ánh trăng có ảnh hưởng như thế nào đến chủ đề của bài thơ: Tại thời điểm đó, có bao người từng trải qua muôn vàn thử thách, gian khổ trong chiến tranh bão đạn, khi đó, họ đã từng sống gắn bó với thiên nhiên, đồng đội, nhân dân. Hiện tại, sau khi được sống trong hòa mình, giữa những tiện nghi tốt hơn ... họ đã quên đi những tình nghĩa đã qua. Nhà thơ viết lên bài thơ Ánh trăng như một lời tự nhắc nhở bản thân về những năm tháng xưa. Đồng thời qua đó giúp người đọc ghi nhớ rõ hơn về truyền thống "uống nước nhớ nguồn", ân nghĩa thủy chung khi xưa.
II - Nội dung chính cần nắm bắt cho phần Đọc hiểu tác phẩm
Ở phần này các em cần ghi nhớ những điểm đặc biệt nhất của từng khổ thơ, câu thơ để rút ra được yêu cầu của đề phân tích và cảm nhận văn học của bài Ánh trăng cũng như xác định được các chi tiết trong bài sử dụng biện pháp tu từ nào.
1. Hình ảnh vầng trăng được ghi nhớ trong quá khứ:
- Hồi nhỏ sống: “với đồng”, “với sông”, “với bể”.
→ Điệp từ “với” được lặp lại ba lần càng tô đậm thêm sự gắn bó chan hòa của con người với thiên nhiên, với những tươi đẹp của tuổi thơ.
- “Hồi chiến tranh ở rừng” - những năm tháng gian khổ, ác liệt thời chiến tranh,“vầng trăng thành tri kỉ” → Nghệ thuật nhân hóa → trăng là người bạn thân thiết, tri âm tri kỉ, là đồng chí cùng chia sẻ những vui buồn trong chiến trận với người lính - nhà thơ → Hành quân giữa đêm, trên những nẻo đường chông gai ra mặt trận, những phiên gác giữa rừng khuya lạnh lẽo, những tối nằm yên giấc dưới màn trời đen đặc, người lính đều có vầng trăng bên cạnh. Trăng ở bên, bầu bạn, cùng cảm nhận cái giá buốt nơi “Rừng hoang sương muối” (Đồng chí), cùng trải qua bao gian khổ của cuộc sống chiến đấu, cùng chia ngọt sẻ bùi,đồng cam cộng khổ; cùng hân hoan trong niềm vui thắng trận, cung xao xuyến, bồn chồn, khắc khoải mỗi khi người lính nhớ nhà, nhớ quê…
- “Trần trụi với thiên nhiên/ hồn nhiên như cây cỏ” → Vầng trăng trong quá khứ mới đẹp làm sao!
→ phép liên tưởng đầy tính nghệ thuật “trần trụi với thiên nhiên”, so sánh độc đáo “hồn nhiên như cây cỏ” → cho ta thấy rõ hơn vẻ đẹp bình dị,mộc mạc,trong sáng, rất đỗi vô tư, hồn nhiên của vầng trăng. Đó cũng chính là hình ảnh con người lúc bấy giờ: vô tư, hồn nhiên, trong sáng.
- “không…quên…vầng trăng tình nghĩa” → thể hiện tình cảm thắm thiết với vầng trăng.
⇒Vầng trăng đã gắn bó thân thiết với con người từ lúc nhỏ đến lúc trưởng thành,cả trong hạnh phúc và gian lao.
⇒Trăng là vẻ đẹp của đất nước bình dị, hiền hậu; của thiên nhiên vĩnh hằng, tươi mát, thơ mộng.
⇒Vầng trăng không những trở thành người bạn tri kỉ, mà đã trở thành “vầng trăng tình nghĩa” biểu tượng cho quá khứ nghĩa tình.
Để cảm nhận rõ nét hơn vầng trăng trong quá khứ thì em có thể đọc thêm các bài văn mẫu: Cảm nhận 2 khổ đầu bài Ánh trăng
2. Hình ảnh vầng trăng trong hiện tại:
- Hoàn cảnh sống:
+ Đất nước hòa bình.
+ Hoàn cảnh sống thay đổi: xa rời cuộc sống giản dị của quá khứ, con người được sống sung túc trong “ánh điện cửa gương” - cuộc sống đầy đủ, tiện nghi, khép kín trong những căn phòng hiện đại,xa rời thiên nhiên.
- “Vầng trăng đi qua ngõ - như người dưng qua đường”:
+ Vầng trăng bây giờ đối với người lính năm xưa giờ chỉ là dĩ vãng, dĩ vãng nhạt nhòa của quãng thời gian xa xôi nào đó.
+ Biện pháp nhân hóa, so sánh→ “Vầng trăng tình nghĩa” trở thành “người dưng qua đường”. Vầng trăng vẫn “đi qua ngõ”, vẫn tròn đầy, vẫn thủy chung tình nghĩa, nhưng con người đã quên trăng, hờ hững, lạnh nhạt, dửng dưng đến vô tình. Vầng trăng giờ đây bỗng trở thành người xa lạ, chẳng còn ai nhớ, chẳng còn ai hay biết.
→ Rõ ràng, khi thay đổi hoàn cảnh, con người có thể dễ dàng quên đi quá khứ, có thể thay đổi về tình cảm.Nói chuyện quên nhớ ấy, nhà thơ đã phản ánh một sự thực trong xã hội thời hiện đại.
- Con người gặp lại vầng trăng trong một tình huống bất ngờ:
+ Tình huống: mất điện, phòng tối om.
+ “Vội bật tung”: vội vàng, khẩn trương → bắt gặp vầng trăng
→ Đây là khổ thơ quan trọng trong cấu tứ toàn bài. Chính cái khoảnh khắc bất ngờ ấy đã tạo nên bước ngoặt trong mạch cảm xúc của nhà thơ→ Sự xuất hiện bất ngờ của vầng trăng khiến nhà thơ ngỡ ngàng, bối rối, gợi cho nhà thơ bao kỉ niệm nghĩa tình.
3. Cảm xúc và suy ngẫm của tác giả trước vầng trăng.
- Từ “mặt” được dùng với nghĩa gốc và nghĩa chuyển - mặt trăng, mặt người - trăng và người cùng đối diện đàm tâm.
- Với tư thế “ngửa mặt lên nhìn mặt” người đọc cảm nhận sự lặng im, thành kính và trong phút chốc cảm xúc dâng trào khi gặp lại vầng trăng: “có cái gì rưng rưng”. Rưng rưng của những niềm thương nỗi nhớ, của những lãng quên lạnh nhạt với người bạn cố tri; của một lương tri đang thức tỉnh sau những ngày đắm chìm trong cõi u mê mộng mị; rưng rưng của nỗi ân hận ăn năn về thái độ của chính mình trong suốt thời gian qua. Một chút áy náy, một chút tiếc nuối, một chút xót xa đau lòng, tất cả đã làm nên cái “rưng rưng”,cái thổn thức trong sâu thẳm trái tim người lính.
- Và trong phút giây nhân vật trữ tình nhìn thẳng vào trăng- biểu tượng đẹp đẽ của một thời xa vắng, nhìn thẳng vào tâm hồn của mình, bao kỷ niệm chợt ùa về chiếm trọn tâm tư. Kí ức về quãng đời ấu thơ trong sáng, về lúc chiến tranh máu lửa, về cái ngày xưa hồn hậu hiện lên rõ dần theo dòng cảm nhận trào dâng, “như là đồng là bể, như là sông là rừng”. Đồng, bể, sông, rừng,những hình ảnh gắn bó nơi khoảng trời kỷ niệm.
→ Cấu trúc song hành của hai câu thơ, nhịp điệu dồn dập cùng biện pháp tu từ so sánh, điệp ngữ và liệt kê như muốn khắc họa rõ hơn kí ức về thời gian gắn bó chan hòa với thiên nhiên, với vầng trăng lớn lao sâu nặng, nghĩa tình, tri kỷ. Chính thứ ánh sáng dung dị đôn hậu đó của trăng đã chiếu tỏ nhiều kỉ niệm thân thương, đánh thức bao tâm tình vốn tưởng chừng ngủ quên trong góc tối tâm hồn người lính. Chất thơ mộc mạc chân thành như vầng trăng hiền hòa, ngôn ngữ hàm súc, giàu tính biểu cảm như “có cái gì rưng rưng”,đoạn thơ đã đánh động tình cảm nơi người đọc.
- Hình ảnh “trăng cứ tròn vành vạnh” là tượng trưng cho quá khứ nghĩa tình, thủy chung, đầy đặn, bao dung, nhân hậu.
- Hình ảnh “ánh trăng im phăng phắc” mang ý nghĩa nghiêm khắc nhắc nhở, là sự trách móc trong lặng im. Chính cái im phăng phắc của vầng trăng đã đánh thức con người, làm xáo động tâm hồn người lính năm xưa. Con người “giật mình” trước ánh trăng là sự bừng tỉnh của nhân cách, là sự trở về với lương tâm trong sạch, tốt đẹp. Đó là lời ân hận, ăn năn day dứt, làm đẹp con người.
III. Tổng kết đặc sắc về nội dung và nghệ thuật:
1. Nội dung:
- Bài thơ là một lời tự nhắc nhở của tác giả về những năm tháng gian lao của cuộc đời người lính gắn bó với thiên nhiên, đất nước bình dị, hiền hậu.
- Gợi nhắc, củng cố ở người đọc thái độ sống “uống nước nhớ nguồn”, ân nghĩa thủy chung cùng quá khứ.
2. Nghệ thuật:
- Thể thơ 5 chữ, phương thức biểu đạt tự sự kết hợp với trữ tình.
- Giọng thơ mang tính tự bạch, chân thành sâu sắc.
- Hình ảnh vầng trăng - ánh trăng mang nhiều tầng ý nghĩa.
Xem thêm: Giá trị nội dung và nghệ thuật của bài thơ Ánh trăng
Đề thi vào 10 bài Ánh trăng
Một số đề thi vào 10 bài Ánh trăng của một số tỉnh thành trên cả nước:
- Đề Văn thi vào 10 Bình Thuận năm 2019 có câu hỏi như sau:
Đọc những đoạn trích thơ, văn sau và trả lời các câu hỏi:
“Trăng cứ tròn vành vạnh
kể chi người vô tình
ánh trăng im phăng phắc
đủ cho ta giật mình.”
(Trích Ngữ văn 9, tập một, NXB Giáo dục Việt Nam, 2018)
a. Đoạn thơ trên trích trong tác phẩm nào? Tác giả là ai?
b. Xác định các từ láy được sử dụng trong đoạn thơ.
c. Nêu nội dung chính của đoạn thơ?
- Đáp án đề Văn thi vào lớp 10 tỉnh Bến Tre năm 2018 có câu sau:
Trăng cứ tròn vành vạnh
kể chi người vô tình
ánh trăng im phăng phắc
đủ cho ta giật mình.
(Nguyễn Duy, Ánh trăng Theo Ngữ văn 9, tập 1, NXB Giáo dục, 2005, trang 156)
Bằng sự hiểu biết về bài thơ Ánh trăng, hãy phân tích đoạn thơ trên và qua đó, em có suy nghĩ gì ?
- Đề văn thi vào 10 An Giang 2019 có câu:
Cảm nhận của em về sự chuyển biến tâm tư của người lính qua bài thơ Ánh trăng của Nguyễn Duy. Bài thơ đã gợi cho em bài học gì về cách sống của cá nhân?
- Đáp án đề thi Văn vào lớp 10 tỉnh Yên Bái 2018 có câu:
Phân tích đoạn thơ sau:
“Ngửa mặt lên nhìn mặt
có cái gì rưng rưng
như là đồng là bể
như là sông là rừng.
Trăng cứ tròn vành vạnh
kể chi người vô tình
ánh trăng im phăng phắc.
đủ cho ta giật mình."
(Ánh trăng – Nguyễn Duy)
Một số câu hỏi trọng tâm ôn thi vào 10 bài thơ Ánh trăng
Tại sao trong bài thơ ánh trăng của nguyễn duy chỉ viết hoa chữ cái đầu mỗi khổ thơ?
Trả lời:
Mỗi chữ cái đầu khổ thơ trong bài Ánh trăng được viết hoa tạo thành một câu kể dài trọn vẹn ý, điều đó cũng là sự sáng tạo, cách tân mới mẻ trong thơ.
Tác giả chỉ sử dụng một dấu chấm duy nhất xuyên suốt cả bài thơ nhằm tạo ra sự liền mạch về cảm xúc. Cảm xúc xuyên suốt toàn bộ bài thơ, không bị ngắt quãng, đứt đoạn.
Vì sao ở hai đồng thơ cuối tác giả dùng ánh trăng mà không phải là vầng trăng?
Trả lời: Thay vì dùng vầng trăng trong khổ thơ cuối thì Nguyễn Duy đã sử dụng từ ánh trăng để tăng thêm một điểm nhấn về nội dung cũng như nghệ thuật của bài thơ. Nếu ở các khổ trước, vầng trăng là biểu trưng cho sự tròn đầy viên mãn, biểu trưng cho quá khứ nghĩa tình thì ở khổ cuối, tác giả dùng là ánh trăng nhằm nhấn mạnh khả năng xuyên thấu vào tâm hồn người lính, giúp người lính giật mình nhìn nhận ra sai lầm của chính mình để từ đó sửa đổi và hoàn thiện mình hơn. Anhs trăng chính là ánh sáng soi chiếu và làm tỏ tường tâm hồn người lính, kéo người lính về với quá khứ để chiêm nghiệm và nhận ra sai lầm của mình ở hiện tại.
Từ rưng rưng trong bài Ánh trăng cho em hiểu gì về cảm xúc của nhà thơ?
Trả lời: Từ “rưng rưng” gợi lên dòng nước mắt cứ chực trào ra, nghẹn ngào, thổn thức. Nó diễn tả sự xúc động mãnh liệt đến lặng người đi của con người trọng giây phút đối diện với Vầng trăng. Đó là cảm nhận sâu sắc trong giây phút đối diện với người bạn từng là tri kỉ, khi đó những kỉ niệm quá khứ ào ạt ùa về.
Hết
Trên đây là tổng hợp kiến thức ôn thi vào lớp 10 tác phẩm Ánh trăng của Nguyễn Duy mà Đọc tài liệu thực hiện, mong rằng các em sẽ ôn thi thật tốt!
