Nghị luận về tác phẩm Bài ca ngất ngưởng là tiến hành phân tích, đánh giá và bàn luận về nội dung, nghệ thuật của bài thơ, làm sáng tỏ thái độ sống của Nguyễn Công Trứ giai đoạn cuối đời, sau những trải nghiệm đắng cay của cuộc sống quan trường.
Các vấn đề chính trong nghị luận về tác phẩm Bài ca ngất ngưởng
1. Thể thơ Bài ca ngất ngưởng
Không chỉ nổi bật bởi nội dung độc đáo, "Bài ca ngất ngưởng" của Nguyễn Công Trứ còn gây ấn tượng mạnh mẽ bởi hình thức nghệ thuật đặc sắc, trong đó có việc vận dụng thành công thể hát nói - sự kết hợp giữa thơ và nhạc - tạo nên một hiệu quả nghệ thuật độc đáo, góp phần thể hiện rõ nét cá tính và phong cách sống "ngất ngưởng" của tác giả.
Thể hát nói không bị gò bó về số câu, số chữ, cách gieo vần, niêm luật do đó tạo điều kiện cho tác giả thể hiện tư tưởng, cảm xúc một cách phóng khoáng, tự do, phá vỡ khuôn mẫu của thơ ca truyền thống.
2. Hoàn cảnh sáng tác Bài ca ngất ngưởng
- Bài thơ "Bài ca ngất ngưởng" được Nguyễn Công Trứ sáng tác sau năm 1848 khi nhà thơ đã cáo quan về nghỉ hưu ở quê nhà. Đây là giai đoạn ông đã trải qua nhiều thăng trầm trong sự nghiệp, từng giữ nhiều chức vụ quan trọng và lập được nhiều chiến công. Tuy nhiên, ông cũng gặp không ít gian truân, bị giáng chức, bị cách chức nhiều lần do tính cách thẳng thắn, cương trực, không chịu luồn cúi.
- Những yếu tố ảnh hưởng đến hoàn cảnh sáng tác:
+ Sự nghiệp nhiều thăng trầm: Trải nghiệm phong phú trong cuộc đời làm quan đã giúp Nguyễn Công Trứ có cái nhìn sâu sắc về công danh, phú quý và những mặt trái của nó.
+ Tính cách độc đáo: Tính cách phóng khoáng, ngang tàng, không chịu gò bó của ông là nguồn cảm hứng để ông viết nên những vần thơ đầy cá tính.
+ Thời đại đầy biến động: Việt Nam thế kỷ XIX là giai đoạn lịch sử đầy biến động, với sự suy tàn của chế độ phong kiến và những tư tưởng mới bắt đầu du nhập. Điều này đã ảnh hưởng đến nhận thức và quan niệm sống của Nguyễn Công Trứ.
- Ý nghĩa của hoàn cảnh sáng tác:
+ Hoàn cảnh sáng tác đã tác động và góp phần tạo nên nội dung tư tưởng độc đáo của "Bài ca ngất ngưởng".
+ Giúp người đọc hiểu rõ hơn về con người và tâm tư của Nguyễn Công Trứ.
+ Hoàn cảnh sáng tác cũng là một yếu tố quan trọng để đánh giá đúng giá trị của tác phẩm: Thể hiện thái độ coi thường danh lợi, vượt lên thói thường để sống cuộc sống tự do tự tại, bản lĩnh cứng cỏi, sự thức tỉnh ý thức cá nhân của một nhân sinh quan tiến bộ hiện đại.
3. Hướng tiếp cận Bài ca ngất ngưởng
Với nội dung nói về cuộc đời từ khi làm quan đến khi về trí sĩ của Nguyễn Công Trứ, có thể nói "Bài ca ngất ngưởng" là bản tổng kết cuộc đời của ông cùng quan niệm "ngất ngưởng" với nhiều sắc thái diễn biến thay đổi theo thời gian. Ở đây, chúng ta có thể tiếp cận bài thơ theo hướng xuất phát từ tiêu đề bài thơ và cũng là từ từ ngữ xuất hiện với tần số dày nhất trong tác phẩm, coi đó là “mã khóa” để mở cánh cửa đi vào thế giới nghệ thuật tác phẩm.
- Cuộc đời quan trường “ngất ngưởng”
Ở đây, ông muốn nói đến tài khí cao vút của mình khi trải qua rất nhiều vị trí, chức quan cao nhất trong phạm vi của nó: Thủ khoa (đứng đầu khoa thi Hương, tức Giải nguyên), Tham tán (đứng đầu đội quan văn tham chiến: Tham tán quân vụ, Tham tán đại thần), Tổng đốc (Đứng đầu một tỉnh hoặc vài ba tỉnh), Đại tướng (cầm đầu đội quân bình Trấn Tây), Phủ doãn (Đứng đầu ở kinh đô). Nguyễn Công Trứ là một viên quan cần mẫn, thẳng thắn, tận tụy vì công việc và lập được nhiều công tích.
- Hành động từ quan về trí sĩ ngất ngưởng
Trong ngày cởi mũ áo nghỉ quan, kinh thành đầy võng lọng, ngựa xe nghiêm trang, còn ông thì ngất ngưởng trên lưng con bò cái vàng nghênh ngang đủng đỉnh, còn đeo nhạc ngựa trước ngực nó, đeo mo cau sau đuôi, bảo rằng để che miệng thế gian. Hình ảnh khá hài hước, khá nghịch ngợm này của ông mang ý nghĩa sâu xa là chứng minh sự thanh bạch và thái độ bình thản khi về hưu cũng như tính cách ngông của ông.
- Cuộc sống trí sĩ “ngất ngưởng”
Sau khi nghỉ quan, cương vị, chức phận và cuộc sống của Nguyễn Công Trứ đã thay đổi sâu sắc, ung dung và thảnh thơi giữa chốn lâm tuyền, mọi chuyện được mất, khen chê bỏ ngoài tai hết thảy. Ngất ngưởng đối với Nguyễn Công Trứ là sự đa tài, đa nghệ và bản lĩnh cao cả, sự xuất chúng, quảng bác của bản thân chứ không phải là lệch chuẩn hay phá bỏ.
=> Nguyễn Công Trứ đã tổng kết lại toàn bộ cuộc đời “ngất ngưởng” của mình với lời tuyên bố “Trong triều ai ngất ngưởng như ông”. Cái ngất ngưởng này là của ba cái ngất ngưởng trên cộng lại: sự nghiệp ngất ngưởng, về hưu ngất ngưởng, sống đời sống ngất ngưởng.
4. Nội dung Bài ca ngất ngưởng
"Bài ca ngất ngưởng" không chỉ là một bài thơ thể hiện cá tính độc đáo của Nguyễn Công Trứ mà còn là lời tự bạch về cuộc đời, sự nghiệp và quan niệm sống của ông. Tác phẩm chứa đựng những nội dung sâu sắc, mang đậm dấu ấn cá nhân và thời đại.
a) Quan điểm sống ngất ngưởng khi làm quan
- Đề cao vai trò và ý thức trách nhiệm, bổn phận cá nhân “vũ trụ nội mạc phi phận sự”.
- Tự ý thức được ra làm quan là sẽ mất tự do (vào lồng) nhưng đây là phương tiện để ông thể hiện tài năng và hoài bão được cống hiến sức mình phục vụ nhân dân.
- Liệt kê hàng loạt các chức vụ trong niềm tự hào kiêu hãnh: khi Thủ khoa, khi Tham tán, khi Tổng đốc Đông,....
=> Khẳng định tài năng và lí tưởng trung quân, lòng tự hào về phẩm chất, năng lực và thái độ sống tài từ, phóng khoáng, khác đời ngạo nghễ của một con người có khả năng xuất chúng.
b) Quan niệm sống ngất ngưởng khi về hưu
- Sống theo ý chí và sở thích cá nhân: Cưỡi bò đeo đạc ngựa, đi chùa có gót tiên theo sau, khi ca, khi tửu, khi cắc, khi tùng. Tác giả giễu đời hưởng thú phiêu diêu trần tục.
- Sống không màng đến chuyện khen chê được mất của thế gian, sánh mình với bậc danh tướng, khẳng định lòng trung với vua, nhấn mạnh thái độ sống ngất ngưởng. Chỉ cần sống ung dung yêu đời vượt thế tục nhưng một lòng trung quân.
- Thái độ sống: “chẳng Trái, Nhạc,..”, nghĩa vua tôi cho trọn đạo sơ chung, trong triều ai ngất ngưỡng như ông. Điều này càng khẳng định tài năng sánh ngang bậc danh tướng.
- Từ ngất ngưởng khẳng định cách sống tự do của bậc tài tử phong lưu, không ngần ngại khẳng định cá tính của mình. Thái độ sống ngất ngưởng đầy thách thức trước những tôn ti phép tắc khắc kỉ của xã hội phong kiến.
=> Quan niệm sống kì lạ khác thường mang đậm dấu ấn riêng của tác giả.
c) Quãng đời khi cáo quan về hưu
- Đặt mình ngang hàng với các bậc công thần, danh tướng Trung Hoa thời xưa -> tự hào về sự nghiệp cống hiến cho đất nước.
- Nghĩa vua - tôi -> khẳng định tấm lòng trung quân, ái quốc, một lòng vì nước vì dân.
=> Tự hào, sảng khoái, tự tin thể hiện cái tôi cá nhân.
- “Trong triều ai ngất ngưởng như ông” -> Lời khẳng định chắc nịch về một đời ngất ngưởng của ông Hi Văn mang đầy vẻ thách thức với đời, với đám quan lại trong triều thối nát.
5. Nét độc đáo của Bài ca ngất ngưởng
Những nét độc đáo trong tác phẩm Bài ca ngất ngưởng không chỉ thể hiện cá tính riêng của Nguyễn Công Trứ mà còn mang đến cho người đọc những suy ngẫm về cuộc sống, về cách sống và cách nhìn nhận thế giới.
a) Độc đáo về mặt nội dung
- Quan niệm sống "ngất ngưởng":
+ Đây là điểm nổi bật nhất trong nội dung tác phẩm. "Ngất ngưởng" thể hiện ở sự tự do, phóng khoáng, không gò bó theo khuôn phép, dám sống thật với bản thân, coi thường danh lợi.
+ Quan niệm này đối lập với lối sống khuôn mẫu, đạo đức giả trong xã hội phong kiến đương thời.
- Khát vọng tự do, giải phóng cá tính:
+ Nguyễn Công Trứ đề cao giá trị cá nhân, không muốn bị ràng buộc bởi lễ giáo phong kiến hay những định kiến xã hội.
+ Ông khao khát được sống tự do, thể hiện bản thân một cách trọn vẹn.
- Tư tưởng nhập thế:
+ Mặc dù có lối sống "ngất ngưởng", Nguyễn Công Trứ vẫn là người có tinh thần nhập thế, khao khát cống hiến cho đất nước.
+ Ông tự hào về tài năng và những đóng góp của mình cho xã hội.
- Sự kết hợp giữa chất "ngông" và chất "trữ tình": Bài thơ không chỉ thể hiện sự ngông nghênh, ngang tàng mà còn chứa đựng những cảm xúc chân thành, sâu lắng về cuộc đời, về nhân tình thế thái.
b) Độc đáo về nghệ thuật
- Thể thơ độc đáo: Bài thơ sử dụng thể loại hát nói là sự kết hợp giữa thơ và nhạc tạo nên sự linh hoạt, phóng khoáng, phá vỡ khuôn mẫu của thơ ca truyền thống.
- Giọng điệu: tự do, phóng túng, ngang tàng, khi thì tự hào, kiêu hãnh, khi thì trào phúng, mỉa mai, thể hiện rõ nét cá tính của tác giả.
- Ngôn ngữ: giản dị, giàu hình ảnh, sử dụng nhiều điển cố, tạo nên sự gần gũi, dễ hiểu nhưng vẫn sâu sắc, hàm súc.
6. Ý nghĩa của Bài ca ngất ngưởng
- Ý nghĩa nhan đề Bài ca ngất ngưởng
+ "ngất ngưởng": thế cao chênh vênh, không vững, nghiêng ngả -> tư thế, thái độ cách sống ngang tàng, vượt thế tục của con người.
=> Nhan đề thể hiện cái dáng vẻ của một tinh thần ngạo nghễ, tự coi mình hơn người trên thiên hạ và cũng là tư thế chung của toàn bài. Từ đó khẳng định cách sống tự do của bậc tài tử phong lưu, không ngần ngại khẳng định cá tính của mình. Thái độ sống ngất ngưởng đầy thách thức trước những tôn ti phép tắc khắc kỉ của xã hội phong kiến.
- Ý nghĩa của các từ “ngất ngưởng” trong từng văn cảnh sử dụng:
+ Từ ngất ngưởng trong "Gồm thao lược đã nên tay ngất ngưởng' chỉ sự thao lược, tài năng của Nguyễn Công Trứ.
+ Từ ngất ngưởng trong "Đạc ngựa bò vàng đeo ngất ngưởng" chỉ sự ngang tàng của tác giả ngay khi làm dân thường.
+ Từ ngất ngưởng trong "Bụt cũng nực cười ông ngất ngưởng" khẳng định cái hơn người của Nguyễn Công Trứ là dám thay đổi, thích nghi với hoàn cảnh, từ một viên tướng tay kiếm cung oanh liệt, có thể hiền lành như một kẻ tu hành, nhưng còn hơn người là việc đem cả gái hầu vào chốn chùa chiền.
+ Từ ngất ngưởng thứ tư cho thấy tác giả hơn người là vì dám coi thường công danh phú quý, coi thường cả dư luận khen chê, thỏa thích vui chơi bất cứ thú gì, không vướng bận đến sự ràng buộc thân phận.
+ Từ ngất ngưởng cuối cùng "Trong triều ai ngất ngưởng như ông!" chính là sự đánh giá của tác giả về con người mình. Hai điều quan trọng nhất với đấng nam nhi là kinh bang tế thế và đạo vua tôi. Điều đáng chú ý là ở bất kì vị trí nào, làm sao để cuộc sống có ý nghĩa nhất. Phải dung hòa được cả bổn phận, quyền lợi và hưởng thụ thì mới là kẻ ngất ngưởng nhất trên đời.
Hướng dẫn làm bài nghị luận về tác phẩm Bài ca ngất ngưởng
"Bài ca ngất ngưởng" là một tác phẩm độc đáo, thể hiện cá tính phóng khoáng và bản lĩnh ngạo nghễ của Nguyễn Công Trứ. Để làm bài văn nghị luận về tác phẩm này, các em có thể bám sát theo các bước sau:
1. Phân tích yêu cầu đề bài
- Xác định đối tượng nghị luận: Tác phẩm Bài ca ngất ngưởng (Nguyễn Công Trứ)
- Vấn đề nghị luận: Dựa vào yêu cầu đề bài và hiểu biết của bản thân, xác định rõ vấn đề cần nghị luận. Ví dụ: Phân tích hình tượng nhân vật trữ tình trong bài thơ, làm rõ tư tưởng, quan niệm sống của Nguyễn Công Trứ qua bài thơ hay so sánh bài thơ với một tác phẩm khác cùng chủ đề.
- Nội dung nghị luận: Xoay quanh các vấn đề về nội dung tư tưởng, hình tượng nhân vật, nghệ thuật thể hiện,... của tác phẩm Bài ca ngất ngưởng.
+ Hình tượng nhân vật trữ tình: Phân tích tính cách ngất ngưởng, phóng khoáng, tài năng và bản lĩnh của nhân vật; làm rõ cái tôi cá nhân độc đáo của Nguyễn Công Trứ...
+ Tư tưởng, quan niệm sống: Làm nổi bật tinh thần nhập thế, khát vọng cống hiến, tư tưởng coi trọng công danh sự nghiệp của tác giả; phân tích quan niệm sống ngất ngưởng, tự do, phóng túng...
+ Nghệ thuật: Làm rõ nghệ thuật độc đáo của "Bài ca ngất ngưởng": thể thơ thất ngôn bát cú đường luật xen lục bát, giọng điệu tự do, phóng khoáng, ngôn ngữ giản dị, giàu hình ảnh…
- Phương pháp nghị luận: Sử dụng các thao tác lập luận như phân tích, chứng minh, so sánh, đối chiếu, bình luận,...
2. Tìm hiểu tác giả và tác phẩm
a) Tìm hiểu về tác giả Nguyễn Công Trứ
Cần tìm hiểu rõ về cuộc đời, sự nghiệp, quan điểm sống của Nguyễn Công Trứ để thấy được mối liên hệ với tác phẩm.
- Cuộc đời:
+ Nguyễn Công Trứ (1778 - 1858) người làng Uy Viễn, huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh, biệt hiệu là Hi Văn, một danh tướng triều Nguyễn, văn võ toàn tài.
+ Cuộc đời ông là một chuỗi những thăng trầm trong sự nghiệp: được thăng thưởng quan tước nhiều lần nhưng cũng không ít lần bị giáng phạt có lần còn bị giáng xuống làm lính thú,…
+ Ông là người học giỏi, có tài năng trên nhiều lĩnh vực. Có cá tính mạnh mẽ, không chịu sống theo khuôn phép phong kiến, luôn khẳng định mình.
- Sự nghiệp văn học:
+ Các sáng tác của ông hầu hết bằng chữ Nôm với khoảng 50 bài thơ và 60 ca trù và một bài phú nổi tiếng.
+ Thơ ông tập trung vào ba chủ đề chính: Chí nam nhi; cái nghèo và thế thái, nhân tình; triết lí hưởng lạc.
+ Thơ ông sinh động, giàu triết lý nhân văn nhưng hóm hỉnh, đó là chất thơ có được từ đời sống, lấy đời sống làm cốt lõi.
+ Ông là một nhà nho tài tử với lý tưởng “trí quân trạch dân” nên các sáng tác đều xoay quanh quan niệm công danh tích cực, gắn liền với lòng tự tôn dân tộc.
+ Nguyễn Công Trứ là người đầu tiên đã có công đem đến cho hát nói một nội dung phù hợp với chức năng và cấu trúc của nó.
- Quan điểm sống: Nguyễn Công Trứ là người thích lối sống tự do, phóng khoáng, là người có tài, ham học, có chí và rất hăm hở trong việc lập danh.
b) Tìm hiểu về tác phẩm Bài ca ngất ngưởng
- Bài thơ được Nguyễn Công Trứ sáng tác sau năm 1848 sau khi cáo quan về hưu, sống cuộc đời tự do nhàn tản.
- Bài thơ thuộc thể loại hát nói, là sự kết hợp giữa nhạc và thơ, có tính chất tự do thích hợp với việc thể hiện con người cá nhân.
- Bố cục 3 phần:
+ 6 câu đầu: Cuộc đời quan trường "ngất ngưởng"
+ 10 câu tiếp theo: Hành động từ quan về hưu "ngất ngưởng"
+ 3 câu cuối: Cuộc sống “ngất ngưởng” sau khi về hưu
- Giá trị nội dung: Bài thơ thể hiện rất rõ thái độ sống "ngất ngưởng" của Nguyễn Công Trứ giai đoạn cuối đời, sau những trải nghiệm đắng cay của cuộc sống quan trường: coi thường danh lợi, vượt lên thói thường để sống cuộc sống tự do tự tại.
- Giá trị nghệ thuật: Bài thơ vận dụng thành công thể hát nói, giọng điệu thơ hóm hỉnh, khoa trương, ý vị trào phúng kết hợp sử dụng nhiều điển tích, điển cố
Ngoài ra, nên tìm đọc tham khảo các bài viết, sách báo phân tích về tác phẩm "Bài ca ngất ngưởng" để có cái nhìn đa chiều và sâu sắc hơn.
3. Lập dàn ý nghị luận về tác phẩm Bài ca ngất ngưởng
Mẫu 1
a) Mở bài
- Giới thiệu tác giả Nguyễn Công Trứ và tác phẩm "Bài ca ngất ngưởng".
- Khái quát nội dung: Bài thơ thể hiện cá tính độc đáo, bản lĩnh ngạo nghễ và quan niệm sống phóng khoáng của Nguyễn Công Trứ.
2. Thân bài
a) Phân tích hình tượng nhân vật trữ tình
- Tính cách ngất ngưởng:
+ Ngất ngưởng trong lối sống suy nghĩ, quan niệm sống khác đời, vượt lên trên lễ giáo phong kiến.
+ Ngất ngưởng trên con đường công danh, sự nghiệp, tự tin, ngạo nghễ khẳng định tài năng và bản lĩnh của bản thân.
+ Thể hiện qua giọng điệu thơ tự do, phóng túng, ngang tàng.
- Tài năng, bản lĩnh:
+ Trải qua nhiều chức vụ quan trọng, lập được nhiều chiến công.
+ Tự hào về tài năng kinh bang tế thế của mình.
+ Khẳng định bản lĩnh và khí phách của bậc trượng phu.
- Quan niệm sống:
+ Sống hết mình, tận hưởng cuộc sống.
+ Coi thường công danh phú quý, không màng danh lợi.
+ Tự do, phóng khoáng, không gò bó theo khuôn phép.
b) Làm rõ tư tưởng, quan niệm sống của Nguyễn Công Trứ
- Tinh thần nhập thế:
+ Nguyễn Công Trứ coi trọng việc cống hiến cho đất nước.
+ Ông luôn khao khát được thể hiện tài năng, đóng góp cho xã hội.
- Khát vọng tự do:
+ Không muốn bị ràng buộc bởi lễ giáo phong kiến.
+ Sống theo lý tưởng và hoài bão của bản thân.
- Quan niệm về công danh, phú quý:
+ Coi công danh là phương tiện để thể hiện tài năng và khát vọng.
+ Không xem trọng phú quý, vật chất.
c) Nghệ thuật
- Giọng thơ tự do, phóng túng, ngang tàng, thể hiện cá tính độc đáo.
- Ngôn ngữ giản dị, giàu hình ảnh, sử dụng nhiều điển tích, điển cố.
- Biện pháp nghệ thuật điệp từ được sử dụng linh hoạt góp phần diễn tả nội dung
- Thể loại hát nói dưới bàn tay ngất ngưởng của Nguyễn Công Trứ đã được phá cách hơn.
- Có sự kết hợp hài hòa giữa hệ thống từ ngữ Hán Việt với từ ngữ Nôm thông dụng trong đời sống hàng ngày.
d) Mở rộng
- So sánh "Bài ca ngất ngưởng" với một số tác phẩm khác cùng chủ đề.
- Liên hệ với quan niệm sống của giới trẻ hiện nay.
3. Kết bài
- Khẳng định lại giá trị nội dung và nghệ thuật của "Bài ca ngất ngưởng".
- Ý nghĩa của tác phẩm: Thể hiện cá tính độc đáo, bản lĩnh ngạo nghễ và quan niệm sống tích cực của Nguyễn Công Trứ, góp phần làm phong phú thêm nền văn học Việt Nam.
Mẫu 2: Nghị luận về lối sống ngất ngưởng trong tác phẩm
1. Mở bài
- Giới thiệu khái quát về Nguyễn Công Trứ: một nhà nho tài năng, bản lĩnh với cá tính độc đáo.
- Giới thiệu tác phẩm "Bài ca ngất ngưởng" - bài thơ thể hiện rõ nét phong cách sống và bản lĩnh của tác giả.
2. Thân bài
a) Khái quát nội dung và nghệ thuật của bài thơ
- Hoàn cảnh ra đời: Giới thiệu về bối cảnh lịch sử xã hội Việt Nam thế kỷ XIX - thời kỳ đầy biến động với sự suy tàn của chế độ phong kiến và những tư tưởng mới bắt đầu du nhập.
- Nội dung: Bài thơ là lời tự thuật về cuộc đời, sự nghiệp và quan niệm sống của tác giả.
- Nghệ thuật: Vận dụng thành công thể loại hát nói với lối tự thuật có hình thức tự do, giọng điệu phóng khoáng, ngôn ngữ giản dị mà sâu sắc.
b) Phân tích những biểu hiện của lối sống ngất ngưởng
- Ngất ngưởng trong sự nghiệp:
+ Tự hào về tài năng và những cống hiến của mình cho đất nước.
+ Không màng danh lợi, sẵn sàng từ bỏ chức tước khi cảm thấy không còn phù hợp.
- Ngất ngưởng trong quan niệm sống:
+ Coi thường những quy tắc lễ giáo phong kiến cứng nhắc.
+ Sống tự do, phóng khoáng, đề cao giá trị cá nhân.
+ Tận hưởng cuộc sống một cách trọn vẹn.
c) Làm rõ nguyên nhân, cơ sở của lối sống ngất ngưởng
- Xuất phát từ tài năng, bản lĩnh và sự tự tin của bản thân.
- Có quan điểm sống tích cực, lạc quan, yêu đời.
- Phản ánh tinh thần tự do, phóng khoáng của thời đại.
d) Đánh giá ý nghĩa của lối sống ngất ngưởng
- Góp phần tạo nên vẻ đẹp độc đáo cho hình tượng nhân vật trữ tình.
- Thể hiện tinh thần nhân văn, khát vọng tự do của con người.
- Có ý nghĩa tích cực trong việc khẳng định giá trị cá nhân và sống hết mình với cuộc sống.
* Mở rộng (nếu có)
- So sánh với các tác phẩm cùng chủ đề.
- Nhận xét về sức ảnh hưởng của tác phẩm đến văn học Việt Nam.
3. Kết bài
- Khẳng định lại giá trị tư tưởng và nghệ thuật của tác phẩm "Bài ca ngất ngưởng".
- Liên hệ với cuộc sống hiện đại: Bài học về việc sống có lý tưởng, hoài bão và bản lĩnh, dám khẳng định giá trị của bản thân.
4. Viết bài nghị luận
Dựa vào dàn ý đã lập ở phía trên, các em hãy triển khai thành bài văn hoàn chỉnh bằng cách sắp xếp các luận điểm theo thứ tự khác nhau tùy theo cách triển khai. Chú ý cần có sự phân tích, bình luận sâu sắc, kết hợp dẫn chứng phù hợp, sử dụng ngôn ngữ trong sáng, giàu hình ảnh, phù hợp với văn phong nghị luận.
5. Kiểm tra và sửa chữa
Sau khi viết xong, các em hãy đọc lại bài văn để kiểm tra lỗi chính tả, ngữ pháp và logic để chỉnh sửa nếu cần thiết để bài văn hoàn thiện hơn.
Bài văn mẫu nghị luận về tác phẩm Bài ca ngất ngưởng
Nguyễn Công Trứ là người có tài, hoạn lộ gặp nhiều thăng trầm. Ông để lại cho hậu thế khoảng 150 tác phẩm trên nhiều thể loại nhưng thành công nhất ở thể loại hát nói. "Bài ca ngất ngưởng" là một trong những tác phẩm hát nói xuất sắc nhất của ông thể hiện cá tính tài tử của bản thân.
Bài thơ được sáng tác trong thời gian ông cáo quan về ở ẩn tại quê nhà. Với thể loại hát nói tự do, phóng khoáng rất phù hợp để thể hiện cá tính, con người của Nguyễn Công Trứ. Văn bản thể hiện rõ lối sống ngất ngưởng của ông khi làm quan cũng như khi cáo quan về ở ẩn. Theo quan điểm của Nguyễn Công Trứ, ngất ngưởng là sự thể hiện của tính cách cao ngạo, thoát ra ngoài khuôn khổ xã hội phong kiến chuyên chế. Đây đồng thời cũng là phong sống có bản lĩnh cá nhân, khác đời và hơn đời.
Sáu câu thơ đầu thể hiện lối sống ngất ngưởng khi ông đang làm quan. Trước hết ở ý thức trách nhiệm của ông trước cuộc đời và lòng kiêu hãnh tự tin về bản thân:
Vũ trụ nội mạc phi phận sự.
Ông khẳng định mọi việc trong trời đất này đều thuộc trách nhiệm của ông. Lời nói đó cho thấy Nguyễn Công Trứ dám khẳng định ý nghĩa, vai trò của bản thân đối với đất nước. Thể hiện ở quan niệm về việc làm quan rất khác người – vừa là danh lại vừa là nợ:
Ông Hi Văn tài bộ đã vào lồng
Là danh bởi đây chính là cơ hội để ông chứng tỏ bản thân, chứng tỏ tài năng hơn người, khác người của mình, dùng tài năng đó để cống hiến, phục vụ cho đất nước. Nhưng lại là nợ bởi làm quan sẽ bị ràng buộc bởi trách nhiệm, ông buộc phải chấp nhận cuộc sống gò bó, mất tự do khi ở chốn quan trường.
Vốn là người mang trong mình bản tính tự do, tự tại khi bị ép vào khuôn phép cũng là một điều khó khăn đối với Nguyễn Công Trứ. Tuy nhiên vì ý thức trách nhiệm và niềm kiêu hãnh tự tin nên Nguyễn Công Trứ đã gạt đi thú vui thích của bản thân, theo đuổi con đường khoa cử, đỗ đạt ra làm quan để thực hiện hoài bão giúp nước, giúp đời. Hoài bão to lớn, cao đẹp ấy là hoài bão của biết bao người quân tử trong xã hội lúc bấy giờ.
Trong những năm cống hiến cho đời, ông đã làm được nhiều điều và ông tự hào về những điều mình đã làm được, mình đã cống hiến:
Khi thủ khoa, khi tham tán, khi Tổng đốc Đông
Gồm thao lược đã nên tay ngất ngưởng
Lúc Bình Tây cờ Đại Tướng
Có khi về Phủ doãn Thừa Thiên.
Trong cuộc đời làm quan, Nguyễn Công Trứ đã trải qua nhiều chức quan khác nhau: tham tán, tổng đốc Đông, bình tây đại tướng,… đều là những chức vụ quan trọng trong triều đình. Điều đó cho thấy tài năng hơn người của ông. Đồng thời đã cho thấy ý thức trách nhiệm cũng như thái độ tự tin, kiêu hãnh của Nguyễn Công Trứ trước những thành quả mình đạt được. Những cống hiến ấy không chỉ thể hiện tài năng hơn đời mà còn thể hiện tấm lòng ưu dân ái quốc của ông.
Khi đang ở đỉnh cao ở vinh quang, năm 70 tuổi Nguyễn Công Trứ xin cáo quan về quê mãi cho đến lần thứ mười hai ông mới được chấp nhận. Về quê ông hưởng thụ cuộc sống tự do, tự tại, ngao du sơn thủy. Hành động của ông khi cáo quan về quê cũng thể hiện tư thế ngất ngưởng, khác người:
Đô môn giải tổ chi niên
Đạc ngựa bò vàng đeo ngất ngưởng.
Hành động đó như một sự thách thức đối với hệ thống quan lại đương thời, đồng thời cũng khẳng định thái độ không còn luyến tiếc với hư vinh mà triều đình đem lại. Không chỉ vậy cái ngất ngưởng của ông còn thể hiện trong nhu cầu, sở thích cá nhân, điều mà rất ít khi các nhà thơ khác bộ lộ trực tiếp: nơi ở như chốn thần tiên: “Kìa núi nọ phau phau mây trắng”; du ngoạn cảnh chùa chiền: “Tay kiếm cung mà nên dạng từ bi/ Gót tiên theo đủng đỉnh một đôi dì/ Bụt cũng nực cười ông ngất ngưởng”.
Hay thưởng thức thú vui hát ả đào: “Khi ca, khi tửu, khi cắc, khi tùng/ Không Phật không tiên, không vướng tục”. Ngoài ra nó còn thể hiện trong thái độ sống an nhiên, tự tại, không quan tâm đến những lời khen chê của dư luận: “Được mất dương dương người thái thượng/ Khen chê phơi phới ngọn đông phong”.
Ông kiêu hãnh, tự hào với lối sống ngất ngưởng của mình: Chẳng Trái, Nhạc cũng vào phường Hàn, Phú/ Nghĩa vua tôi cho vẹn đạo sơ chung. Nguyễn Công Trứ tự xếp mình ngang hàng với những người tài năng, nhân cách lỗi lạc. Khẳng định sự khác đời và hơn đời của phong cách sống ngất ngưởng: Trong triều ai ngất ngưởng như ông?
Câu hỏi tu từ khép lại bài thơ là thái độ tự tin và bằng lòng của Nguyễn Công Trứ về phong cách sống có bản lĩnh mà ông suốt đời tâm niệm. Đây là lối sống có trách nhiệm với đời, cần phải tận lực cống hiến và cống hiến có kết quả. Tuy nhiên, bên cạnh đó, cũng cần phải biết hưởng thụ những niềm vui mà cuộc sống dành cho mình. Đó còn là lối sống trung thực, dám là chính mình, vượt ra khỏi khuôn mẫu khắc kỉ phục lễ chật chội, giả dối.
Với thể thơ hát nói tự do, phóng khoáng đã giúp Nguyễn Công Trứ thể hiện thành công lối sống ngất ngưởng của bản thân. Lối sống đó thể hiện cá tính tự do, phóng khoáng, bản lĩnh sống lành mạnh, có sự phá cách về quan niệm sống, vượt qua những khe khắt, giáo điều của lễ giáo phong kiến.
Nhận định về Nguyễn Công Trứ và tác phẩm Bài ca ngất ngưởng
"Nguyễn Công Trứ là một người đa tài, một đời dấn thân, bị kìm nén, lên xuống mà đã làm được thế, buộc hậu thế chúng ta đây phải nhìn lại cuộc đời thực, mà ta tưởng như tầm thường đó lại phản ảnh của một thế sự"
- Giáo sư Phong Lê, Hội thảo khoa học danh nhân Nguyễn Công Trứ 2008 -
"Công Trứ là người trác lạc, có tài khí, có tài làm văn, càng giỏi về quốc âm, làm ra thi ca rất nhiều, khí hào mại, phổ đầy ở trong âm luật; đến nay hãy còn truyền tụng. Trứ làm quan thường bị bãi cách rồi được cất nhắc lên ngay; tỏ sức ở chiến trường nhiều lần lập được công chiến trận. Buổi đầu Trứ lĩnh chức doanh điền, sửa sang mới có trong một năm mà các việc đều có đầu mối, mở mang ruộng đất, tụ họp lưu dân, thành ra mối lợi vĩnh viễn. Khi tuổi già về nghỉ, tức thì bỏ qua việc đời, chơi thú sơn thủy, trải sơn 10 năm có cái hứng thú phớt thoảng ra ngoài sự vật. Đến người ta, phần nhiều tưởng đến phong độ khí thái của ông. Sau khi Trứ mất, các huyện ấp do ông lập ra đều đựng đền để thờ.”
- Đại Nam liệt truyện -
“Vào nửa đầu thế kỷ XIX, nhân loại xuất hiện 2 nhà tư tưởng lớn C. Mác và F.Ăngghen… Thì kỳ lạ thay ở một nước nhỏ bên này địa cầu, bị bế quan tỏa cảng, với chế độ quân chủ bảo thủ, lạc hậu đến nỗi nhà vua không tin nổi ở trời Âu, bỗng xuất hiện một ông quan làm đến chức Thượng thư, dòng dõi nho giáo đã nêu lên triết lý sống tự do, không những thế mà còn hành xử tự do…”
- Tiến sỹ Đặng Duy Báu -
"Sáng tác của một nhà nho trung đại như Nguyễn Công Trứ cho thấy sự vận dụng lý luận liên văn bản và lý thuyết tiếp nhận cho văn học trung đại Việt Nam một cách linh hoạt, sáng tạo. Điều quan trọng là, cần phân biệt con người tác giả bên ngoài đời và con người tác giả trong thế giới nghệ thuật của Nguyễn Công Trứ".
- GS.TS Trần Nho Thìn, Trường ĐH KHXH&NV Hà Nội -
Các nguồn tham khảo:
- https://vi.wikipedia.org/wiki/Nguy%E1%BB%85n_C%C3%B4ng_Tr%E1%BB%A9
- https://tuoitre.vn/nguyen-cong-tru---khong-chi-da-tai-da-tinh-da-doan-293518.htm
- Bài ca ngất ngưởng của Nguyễn Công Trứ: Từ văn bản đến hướng tiếp cận: http://nguvan.hnue.edu.vn/Nghi%C3%AAn-c%E1%BB%A9u/V%C4%83n-h%E1%BB%8Dc-Vi%E1%BB%87t-Nam-trung-%C4%91%E1%BA%A1i/p/bai-ca-ngat-nguong-cua-nguyen-cong-tru-tu-van-ban-den-huong-tiep-can-352
- Bài ca ngất ngưởng: Lời tự bạch về cuộc đời Nguyễn Công Trứ: https://revelogue.com/tac-pham-bai-ca-ngat-nguong/
Trên đây là một số thông tin gợi ý chi tiết của Đọc tài liệu cho cách viết bài văn nghị luận về tác phẩm Bài ca ngất ngưởng của Nguyễn Công Trứ.
Tham khảo thêm các bài viết cùng chủ đề:
