Tài liệu hướng dẫn phân tích hình tượng người chiến sĩ cách mạng trong Tây Tiến và Từ ấy, gợi ý cách làm, phân tích đề, sơ đồ tư duy kèm bài văn mẫu tham khảo phân tích tình hình ảnh người lính trong hai tác phẩm Tây Tiến (Quang Dũng) và Từ ấy (Tố Hữu).
Đề bài:
Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc,
Quân xanh màu lá dữ oai hùm.
Mắt trừng gửi mộng qua biên giới,
Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm.
Rải rác biên cương mồ viễn xứ,
Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh,
Áo bào thay chiếu anh về đất,
Sông Mã gầm lên khúc độc hành.
(Tây Tiến, Quang Dũng)
Cảm nhận của anh/ chị về hình tượng người lính Tây Tiến trong đoạn thơ trên. Từ đó, anh/chị hãy liên hệ với hình tượng người chiến sĩ cách mạng trong bài thơ Từ ấy của Tố Hữu để nhận xét về vẻ đẹp của con người Việt Nam trong hoàn cảnh đất nước mất chủ quyền.
(Đề thi thử môn Văn THPT năm 2019 trường THPT Bỉm Sơn)
Hướng dẫn cảm nhận hình tượng người chiến sĩ cách mạng trong bài thơ Tây Tiến và Từ ấy
1. Phân tích đề
- Kiểu bài: dạng bài so sánh tác phẩm văn học có định hướng.
- Vấn đề nghị luận: hình tượng người chiến sĩ trong Tây Tiến và Từ ấy
- Phạm vi dẫn chứng, tư liệu: các căn cứ, hình ảnh, chi tiết,... thuộc phạm vi văn bản Tây Tiến của Quang Dũng và Từ ấy của Tố Hữu.
2. Hệ thống luận điểm
- Luận điểm 1: Cảm nhận hình tượng người lính trong đoạn thơ Tây Tiến
- Luận điểm 2: Liên hệ vẻ đẹp lí tưởng của người chiến sĩ cộng sản trong Từ ấy
- Luận điểm 3: Nhận xét về cách xây dựng hình tượng chung người chiến sĩ.
4. Chi tiết dàn ý phân tích hình tượng người chiến sĩ trong Tây Tiến và Từ ấy
a) Mở bài
- Giới thiệu khái quát tác giả, tác phẩm:
+ Quang Dũng (1921 - 1988) là một nghệ sĩ đa tài, một nhà thơ xuất sắc của thi ca Việt Nam hiện đại, trưởng thành từ cuộc kháng chiến chống Pháp, một hồn thơ phóng khoáng và tâm huyết, một tiếng thơ tinh tế và lãng mạn.
+ Tây Tiến là bài thơ tiêu biểu nhất cho đời thơ Quang Dũng, thể hiện tập trung nét đặc sắc phong cách nghệ thuật của nhà thơ.
- Dẫn dắt vấn đề nghị luận: Cùng với Từ ấy của Tố Hữu, Tây Tiến cũng là một trong những bài thơ hay nhất về đề tài người lính của thơ ca kháng chiến chống Pháp.
b) Thân bài
* Khái quát về bài thơ, vị trí đoạn thơ trong Tây Tiến
- Tây Tiến là một đơn vị quân đội thành lập năm 1947, có nhiệm vụ phối hợp với bộ đội Lào bảo vệ biên giới Việt - Lào và đánh tiêu hao lực lượng quân đội Pháp ở Thượng Lào và miền Tây Bắc của Tổ quốc. Địa bàn hoạt động của đơn vị Tây Tiến chủ yếu là vùng rừng núi hiểm trở. Đó cũng là nơi sinh sống của đồng bào các dân tộc Mường, Thái với những nét văn hoá đặc sắc. Lính Tây Tiến phần đông là thanh niên Hà Nội, trong đó có nhiều học sinh, sinh viên. Họ sinh hoạt và chiến đấu trong điều kiện thiếu thốn, gian khổ nhưng vẫn rất lạc quan và dũng cảm.
- Quang Dũng là một người lính trong đoàn quân Tây Tiến. Cuối năm 1948, ông chuyển sang đơn vị khác. Một năm sau ngày chia tay đoàn quân Tây Tiến, nhớ về đơn vị cũ ông viết bài thơ Tây Tiến tại làng Phù Lưu Chanh (một làng thuộc tỉnh Hà Đông cũ, nay là Hà Nội). Bài thơ được in trong tập “Mây đầu ô” (1986)
- Đoạn thơ thuộc đoạn thứ 3 của bài thơ, thể hiện cảm hứng nỗi nhớ về đoàn quân Tây Tiến;
* Cảm nhận nội dung, nghệ thuật về hình tượng người lính trong đoạn thơ:
+) Về nội dung:
- Bốn câu đầu: Cuộc sống gian khổ, khó khăn và vẻ đẹp tâm hồn người lính.
+ Hai câu đầu là bức chân dung người lính hiện lên với những nét vẽ chân thực qua hình ảnh so sánh, tương phản:
Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc
Quân xanh màu lá dữ oai hùm.
- Quang Dũng đã không né tránh việc mô tả cuộc sông gian khổ mà người lính phải chịu đựng: Hình ảnh không mọc tóc, quân xanh màu lá là hậu quả những trận sốt rét rừng, của thiếu lương thực, thiếu thuốc men… Tất cả làm mái tóc xanh của các chàng trai trẻ không còn nữa, da xanh như tàu lá.
- Tuy vậy, cái vẻ xanh xao vì đói rét, bệnh tật ấy của người lính Tây Tiến, qua cái nhìn của Quang Dũng vẫn toát lên vẻ oai phong, dũng mãnh như những con hổ nơi rừng thiêng: dữ oai hùm. Bút pháp lãng mạn đã tạo ra cái nhìn xoáy vào bên trong khiến hình tượng người lính hiện lên ốm mà không yếu, khắc khổ mà không tiều tụy.
- Hai chữ đoàn binh âm Hán Việt đã gợi ra một khí nghiêm trang, hùng dũng kết hợp với các thanh trắc rơi vào trọng âm đầu của câu thơ như “tiến“, “mọc tóc” khiến âm hưởng của câu thơ vút lên mạnh mẽ, làm vợi đi ấn tượng xót xa về cuộc sống khó khăn, thiếu thốn.
+ Hai câu sau là vẻ đẹp tâm hồn đậm chất hào hoa, lãng mạn của các chàng trai Tây Tiến
Mắt trừng gửi mộng qua biên giới
Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm.
- Hình ảnh "mắt trừng" thể hiện ý chí quyết tâm của người lính Tây Tiến trong nhiệm vụ bảo vệ biên cương, thực hiện nghĩa vụ quốc tế của mình.
- Hình ảnh Đêm mơ Hà Hội dáng kiều thơm lại là phút giây mơ mộng của tâm hồn trở về mái trường góc phố. Bên trong cái dữ dội, oai hùng của người lính là những tâm hồn, những trái tim rạo rực, khao khát yêu thương. Họ là những chàng trai ra đi khi mới mười tám, đôi mươi, chắc hẳn ai cũng ôm ấp trong tim một bóng hình. Ba chữ dáng kiều thơm gợi vẻ đẹp yêu kiều thanh lịch của các thiếu nữ Hà thành.
=> Quang Dũng đã tạo nên một tương phản hết sức đặc sắc - những con người chiến đấu kiên cường với ý chí sắt thép cũng chính là con người có một đời sống tâm hồn phong phú. Người lính Tây Tiến không chỉ biết cầm súng cầm gươm theo tiếng gọi của non sông mà còn rất hào hoa. Giữa bao nhiêu gian khổ, thiếu thốn trái tim họ vẫn rung động trong một nỗi nhớ về dáng kiều thơm, nhớ về vẻ đẹp của Hà Nội - Thăng Long xưa.
+ Bốn câu sau: Những hi sinh mất mát và ý chí quyết tâm của người lính:
Quang Dũng một lần nữa nhìn thẳng vào những mất mát hi sinh mà người lính phải trải qua: Rải rác biên cương mồ viễn xứ
- Từ láy tượng hình rải rác diễn tả hình ảnh những nấm mồ hoang lạnh trải khắp một vùng biên cương Tổ quốc. Nếu tách riêng câu thơ ra khỏi đoạn ta dễ có cảm giác đang được chứng kiến một bức tranh với màu sắc xám lạnh, u uất như vọng về từ thời chinh phu tráng sĩ;
- Tuy nhiên, cái bi như vơi bớt đi khi tác giả sử dụng ba từ Hán Việt liên tiếp: "biên cương - mồ - viễn xứ" gợi không khí thiêng liêng, trang trọng, làm nhòe đi nét nghĩa đau thương mà vang về âm thanh hào hùng. Những nấm mồ hoang lạnh nơi rừng sâu biên giới bỗng trở thành những mộ chí tôn nghiêm vĩnh hằng.
+ Câu thơ tiếp theo vang lên như một lời thề "Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh". Đó cũng chính là lí tưởng quên mình, xả thân vì Tổ quốc của những chàng trai đô thành này.
+ Sự hy sinh của người lính còn được tráng lệ hoá trong câu thơ "Áo bào thay chiếu anh về đất".
- Hình ảnh áo bào thay chiếu thực chất là hiện thực thiếu thốn, gian khổ: tiễn đưa người lính về nơi vĩnh hằng không có cả một chiếc quan tài, thậm chí không cả manh chiếu che thân. Câu thơ của Quang Dũng không dừng lại ở mức tả thực mà đẩy lên thành cảm hứng tráng lệ, hai chữ “áo bào” lấy từ văn học cổ, gợi hình ảnh tấm áo choàng màu đỏ của các dũng tướng ra trận thuở xưa.
- Nghệ thuật nói giảm, nói tránh "anh về đất" gợi tư thế ung dung, thanh thản, nhẹ nhõm của người lính khi đón nhận cái chết.
+ Đoạn thơ kết thúc bằng hình ảnh dòng sông Mã gầm lên khúc độc hành. Sự hi sinh của người lính Tây Tiến còn lay động đến cả đất trời, khiến dòng sông Mã gầm lên đau đớn, tiếc thương. Trong âm hưởng hào hùng và dữ dội của thiên nhiên, sự hi sinh của người lính Tây Tiến không bi lụy mà thấm đẫm tinh thần bi tráng.
=> Tây Tiến xứng đáng được xem là một tượng đài kỉ niệm bằng thi ca về đoàn quân Tây Tiến nói riêng về con người Việt Nam nói chung của một thời đại đầy gian lao mà anh dũng.
+) Về nghệ thuật:
– Kết hợp hài hoà giữa bút pháp hiện thực và lãng mạn.
– Ngôn ngữ giàu tính tạo hình, giàu nhạc điệu, sáng tạo khi kết hợp từ Hán Việt và thuần Việt
– Nhiều biện pháp nghệ thuật: nói giảm, đối lập…
* Liên hệ vẻ đẹp lí tưởng của người chiến sĩ cộng sản trong Từ ấy (Tố Hữu)
- Về vẻ đẹp lí tưởng của người chiến sĩ cộng sản trong Từ ấy (Tố Hữu)
+ Nêu đôi nét về Tố Hữu và bài thơ Từ ấy;
+ Phân tích vẻ đẹp lí tưởng của người chiến sĩ cộng sản trong Từ ấy:
- Người chiến sĩ cộng sản có tình yêu, niềm say mê mãnh liệt với lí tưởng cộng sản. Lí tưởng chính là ánh nắng hạ rực lửa, là mặt trời chói sáng, soi rọi giúp cho nhà thơ nhận ra con đường đi đến với chân lí, lẽ phải, công bằng, niềm tin, hi vọng. Lí tưởng còn hồi sinh, chỉ đường, đem đến cảm xúc mới, sức sống mới cho nghệ thuật thơ ca của người chiến sĩ.
- Đó là người chiến sĩ có lẽ sống nhân đạo cao đẹp. Con người ấy từ khi được giác ngộ lí tưởng, ý thức rằng cuộc sống và nghệ thuật thơ ca của mình không thuộc về cá nhân mình nữa mà thuộc về quần chúng cần lao và cuộc đấu tranh chung của dân tộc. Con người đã tự nguyện đem cái “tôi” nhỏ bé của mình gắn kết với cuộc đời để tạo nên sức mạnh đoàn kết, tranh đấu. Người chiến sĩ cũng ý thức rằng mình sẽ là một thành viên ruột thịt trong đại gia đình cách mạng của những người lao khổ, bị áp bức, chiến đấu vì một lí tưởng cao đẹp.
* Nhận xét về cách xây dựng hình tượng chung người chiến sĩ
- Giống nhau: Cả Tố Hữu và Quang Dũng đều xây dựng hình tượng chung người chiến sĩ cách mạng với vẻ đẹp lí tưởng sáng ngời, cùng sử dụng bút pháp lãng mạng cách mạng để thể hiện.
- Khác nhau: Mỗi nhà thơ đều sáng tạo hình tượng người chiến sĩ cách mạng với vẻ đẹp độc đáo riêng.
+ Người chiến sĩ cộng sản trong Từ ấy say mê lí tưởng Đảng, cất lên tiếng hát của một tâm hồn trẻ trong buổi đầu giác ngộ cách mạng. Tất cả đều thể hiện phong cách thơ trữ tình chính trị của Tố Hữu.
+ Người chiến sĩ trong Tây Tiến là đoàn binh hùng mạnh, can trường, tài hoa và lãng mạn khi còn sống và khi đã hi sinh. Tất cả đều thể hiện phong cách thơ trữ tình hồn hậu, phóng khoáng, tài hoa, lãng mạn của Quang Dũng.
- Nguyên nhân sự khác biệt :
+ Mỗi tác giả đều mang một cảm xúc riêng khi thể hiện hình tượng người chiến sĩ
+ Hoàn cảnh sáng tác: cảnh ngộ riêng và hoàn cảnh thời đại để lại dấu ấn trong cảm xúc và hình tượng người chiến sĩ của mỗi tác giả.
c) Kết bài
- Đánh giá khái quát vẻ đẹp hình tượng người chiến sĩ trong thơ Quang Dũng và Tố Hữu.
- Cảm nghĩ của em về hình tượng.
Trên đây là mẫu dàn ý chi tiết cảm nhận hình tượng người chiến sĩ cách mạng trong bài thơ Tây Tiến và Từ ấy. Tham khảo bài văn mẫu sau trước khi viết bài để nắm được cách thức trình bày hợp lí và củng cố mở rộng thêm vốn từ ngữ cho bài văn của mình thêm hấp dẫn.
Xem thêm: Sơ đồ tư duy Tây Tiến
Bài văn tham khảo so sánh hình tượng người chiến sĩ cách mạng trong Tây Tiến và Từ ấy
Văn chương không bao dung với lối mòn mà thay vào đó, nó tôn trọng sự phá cách độc đáo. Sáng tạo làm nên phong cách nhà văn, và cũng làm cho anh có vị thế nhất định trong dòng chảy văn học rộng lớn. Quang Dũng, đặc biệt với tác phẩm “Tây Tiến”, chính là một nét khác biệt như thế. Sự khác biệt ấy chính là trong ngòi bút khám phá vẻ đẹp của người lính, đặc biệt qua đoạn thơ:
“Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc
Quân xanh màu lá dữ oai hùm
Mắt trừng gửi mộng qua biên giới
Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm
Rải rác biên cương mồ viễn xứ
Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh
Áo bào thay chiếu anh về đất
Sông Mã gầm lên khúc độc hành”
Hình ảnh người lính làm cho ta liên tưởng đến bóng dáng của những người chiến sĩ cộng sản trong tác phẩm thơ “Từ ấy” của Tố Hữu.
Tây Tiến là đơn vị quân đội thành lập năm 1947. Họ đặc biệt ở chỗ phần đông đoàn quân Tây Tiến là thanh niên Hà Nội, trong đó có nhiều học sinh, sinh viên. Quang Dũng là đại đội trưởng của đoàn quân, gắn bó với đoàn quân từ những ngày đầu. Tác phẩm “Tây Tiến” được viết năm 1948 ở ngôi làng Phù Lưu Chanh, sau khi nhà thơ chuyển công tác sang đơn vị khác và rời xa đoàn quân của mình. Đoạn thơ trích ở trên là đoạn thứ ba của tác phẩm, thể hiện trực tiếp hình ảnh của những người lính Tây Tiến qua nỗi nhớ của một người đã xa.
Chiến đấu nơi chiến trường gian khó, nên dáng vẻ của người lính Tây Tiến cũng tiều tụy nhưng lại không đánh mất đi tư thế oai phong:
“Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc
Quân xanh màu lá dữ oai hùm”
“Không mọc tóc”, “xanh màu lá” - nước da xanh xao là do căn bệnh sốt rét rừng gây nên. Họ chiến đấu nơi rừng thiêng nước độc, khó khăn là điều chẳng thể tránh khỏi. Xong cảm xúc thơ không nặng về “bi” nghiêng hơn về “tráng”. “Không mọc tóc”, cụm từ mang đầy ý nghĩa chủ động. Người lính như chủ động không mọc tóc chứ không phải vì bệnh. Quân “xanh màu lá” cũng có thể là lớp lá ngụy trang. Quân “xanh màu lá” nhưng lại “dữ oai hùm”. Người lính hiện lên trong tư thế oai phong, ngang tàng như loài hùm nắm giữ sức mạnh tất thắng.
Đi chiến đấu, mang theo niềm tin và hy vọng nên ở họ sáng lên vẻ đẹp của những giấc mộng:
“Mắt trừng gửi mộng qua biên giới
Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm”
Từ “mắt trừng” gợi ra dáng vẻ, tư thế oai phong. “Mắt trừng gửi mộng qua biên giới” là họ đang mang trong mình giấc mộng lập công, mộng chiến thắng. Người lính dường như mang những nét như những vị anh hùng thiên cổ mài đao dưới ánh trăng mong ngày ra trận chiến thắng. Cùng với mộng lập công thì ở họ còn sáng lên giấc mộng giai nhân: “Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm”. “Dáng kiều thơm” là dáng người con gái, mơ thấy bóng dáng ấy là những anh lính đang mơ về những cô gái thủ đô, nhớ về nơi mình sống cùng với bóng hồng nhan quen thuộc. Có người cho đây là hình ảnh không phù hợp với thời đại, với không khí chiến đấu và yêu cầu chiến đấu. Nhưng tôi thì không nghĩ như thế. Những người lính Tây Tiến, họ là những chàng trai trẻ Hà Nội, họ trẻ tuổi nên họ trẻ lòng, giấc mộng giai nhân cũng là điều dễ hiểu. Do vậy, chi tiết thơ ở đây không mang cảm xúc lãng mạn thoát li thực tại mà nó lại tăng thêm tính chân thực cho bài thơ, cho người đọc một cái nhìn đầy đủ và chính xác hơn về những người lính Tây Tiến.
Chiến tranh là đau thương, cái chết dường như là một điều không thể tránh khỏi. Cảm hứng lãng mạn như vẫn đậm chất hiện thực, Quang Dũng cũng không trốn tránh khi viết về những mất mát ấy:
“Rải rác biên cương mồ viễn xứ
Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh
Áo bào thay chiếu, anh về đất
Sông Mã gầm lên khúc độc hành”
Cái chết xuất hiện như một lẽ tất yếu. Từ Hán Việt đã được nhà thơ sử dụng triệt để khiến cho không khí câu thơ trang nghiêm. Những xác người lính “rải rác”, vùi vội dọc đường đã trở thành những mộ chí tôn nghiêm. Vì thế câu thơ có bi nhưng không bi lụy, là bi tráng, vẫn mang một khí thế của khúc tráng ca hào hùng. Lời khẳng định lý tưởng: “Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh”. Họ ra đi chẳng tiếc thanh xuân vì quãng thời gian tuổi trẻ tươi đẹp ấy đã được hiến dâng cho một nghĩa cử và lý tưởng cao đẹp: cho hai chữ “tổ quốc”. Họ trở thành những trang anh hùng hào sảng cất vang lời tuyên thệ vì tổ quốc, và cái hào hùng ấy như cảm hóa cả ngoại vật xung quanh: “Áo bào thay chiếu anh về đất”. “Áo bào”, thực ra chỉ là manh áo nâu đắp tạm bao quanh cho tấm thân anh bớt lạnh lẽo nơi đất sâu. Từ Hán Việt ở đây lại được nhà thơ sử dụng khiến cái chết trở nên thiêng liêng và trang trọng. Hiện thực gian khổ được mở ra nhưng không hoàn toàn chỉ có bi thương mà là cảm xúc bi tráng, mang những nét của chinh phu tráng sĩ thời xưa. Sự thiêng liêng của cái chết còn như nhiễm vào thiên nhiên, vào con sông Mã: “Sông Mã gầm lên khúc độc hành”. Đó là tiếng gầm bi tráng trước sự ra đi của người lính.
Trong “Từ ấy”, người chiến sĩ cộng sản hiện lên với niềm say mê lí tưởng mãnh liệt. Đảng là lý tưởng của họ, là ánh sáng soi đường chỉ lối cho bước đi của họ, để họ biết công bằng, chân lý và lẽ phải. Người chiến sĩ ấy, từ khi giác ngộ ánh sáng của Đảng, anh đã ý thức được rằng cuộc sống và thơ ca gắn bó với nhau. Anh nguyện đem cái “tôi” của mình để gắn bó, đoàn kết với mọi người, để mọi người thành anh em, thành gia đình máu thịt. Anh ý thức được rằng mình không phải cá thể tách biệt mà là một phần của cộng đồng lao khổ, bị áp bức nhưng lại mạnh mẽ chiến đấu vì lí tưởng cao đẹp. Người lính Tây Tiến và người chiến sĩ cộng sản trong “Từ ấy” đều hiện lên với nét đẹp của lí tưởng cách mạng sáng ngời thông qua bút pháp lãng mạn. Tuy nhiên mỗi nhà thơ một khác, và hình tượng mà họ khắc họa có nét chung nhưng lại rất riêng. Người chiến sĩ cộng sản trong “Từ ấy” say mê với lí tưởng, cất lên tiếng ca của một tâm hồn mới được giác ngộ cách mạng, gắn bó mình với quần chúng nhân dân. Còn người lính Tây Tiến mang nét hùng mạnh của khúc tráng ca, có tài hoa lãng mạn nhưng cũng có bi thương. Sự khác biệt xuất phát từ phong cách nghệ thuật riêng của mỗi nhà thơ. Với Tố Hữu, đó là trữ tình chính trị. Với Quang Dũng, đó là hồn thơ trữ tình hồn hậu, phóng khoáng và tài hoa lãng mạn.
Đoạn thơ thứ ba đã cho ta có một cái nhìn trực tiếp về những người lính nơi chiến trường. Có bi thương mất mát nhưng có hề gì bởi họ sống và chiến đấu vì lý tưởng, họ được nâng đỡ bằng tâm hồn lãng mạn và giàu quyết tâm. Người lính ấy, và người chiến sĩ cộng sản trong “Từ ấy”, có lẽ chẳng ai “nhớ mặt đặt tên” nhưng học thực sự đã làm nên đất nước Việt Nam muôn đời.
>>> Tham khảo một số đề văn liên hệ khác:
- So sánh hình ảnh đoàn quân trong Tây Tiến và Việt Bắc
- Cảm nhận vẻ đẹp thiên nhiên trong Tây Tiến và Đây thôn Vĩ Dạ
Vậy là Đọc Tài Liệu đã vừa giới thiệu đến các em chi tiết dàn ý cùng bài văn mẫu tham khảo cảm nhận về hình tượng người chiến sĩ cách mạng trong bài thơ Tây Tiến và Từ ấy. Hi vọng với những thông tin hữu ích cung cấp trong bài, các em sẽ có được một bài văn hay và đầy đủ ý nhất. Chúc các em học tốt môn Văn !