Tình hình Việt Nam trước khi thực dân Pháp xâm lược
Trước khi bị thực dân Pháp xâm lược, Việt Nam là một quốc gia độc lập, có chủ quyền, đạt dược những tiến bộ nhất định về kinh tế, văn hoá. Tuy nhiên, chế độ phong kiến Việt Nam lúc bấy giờ đang có những biểu hiện khủng hoảng, suy yếu nghiêm trọng.Nông nghiệp sa sút. Nhiều cuộc khẩn hoang được tổ chức khá quy mô, nhưng cuối cùng đất đai khai khẩn được lại rơi vào tay địa chủ, cường hào. Hiện tượng dân lưu tán trở nên phổ biến. Đê điều không được chăm sóc. Nạn mất mùa, đói kém xảy ra liên miên.
Công thương nghiệp bị đình đốn; xu hướng độc quyền công thương của Nhà nước đã hạn chế sự phát triển của sản xuất và thương mại. Chính sách "bế quan cảng" của nhà Nguyễn khiến cho nước ta bị cô lập với thế giới bên ngoài.
Quân sự lạc hậu, chính sách đối ngoại có những sai lầm, nhất là việc "cấm đạo", đuổi giáo sĩ phương Tây, đã gây ra những mâu thuẫn, làm rạn nứt khối đoàn kết dân tộc, gây bất lợi cho sự nghiệp kháng chiến sau này.
Trong xã hội mâu thuẫn ngày càng dâng cao giữa nhân dân và địa chủ. Nhiều cuộc khởi nghĩa chống triều đình đã nổ ra khắp nơi như: khởi nghĩa Phan Bá Vành ở Nam Định, Thái Bình (1821), của Lê Duy Lương ở Ninh Bình (1833), Lê Văn Khôi ở Gia Định (1833), của Nông Văn Vân ở Tuyên Quang, Cao Bằng (1833 1835)...
Có thể thấy tình hình Việt Nam thời bấy giờ chế độ phong kiến Việt Nam khủng hoảng nghiêm trọng, mâu thuẫn xã hội ngày càng sâu sắc, kinh tế chậm phát triển.
Tại sao Pháp xâm lược Việt Nam?
* Nguyên nhân chủ quan- Sự khủng hoảng của chính quyền phong kiến ở Việt Nam nửa đầu thế kỷ XIX là một trong những nguyên nhân hàng đầu khiến quân Pháp xâm lược Việt Nam.
- Kinh tế:
+ Nông nghiệp sa sút; mất mùa, đói kém liên miên
+ Công thương nghiệp đình đốn. Nhiều chính sách của nhà nước đã làm ảnh hưởng tới sự phát triển của thủ công nghiệp và thương nghiệp
- Quân sự yếu kém, lạc hậu.
- Xã hội: Đời sống nhân dân khó khăn. Khởi nghĩa nông dân liên tiếp nổ ra.
- Đối ngoại sai lầm: Chính sách cấm đạo và xua đuổi giáo sĩ đã gây bất hoà trong nhân dân, tạo kẽ hở cho kẻ thù lợi dụng.
* Nguyên nhân khách quan
- Do sự phát triển của chủ nghĩa tư bản hợp Pháp, nhu cầu thị trường và thuộc địa tăng lên nên các nước phương Tây đẩy mạnh việc xâm lược các nước phương Đông để mở rộng thị trường và vơ vét tài nguyên. Việt Nam lại là nơi có vị trí chiến lược quan trọng, giàu tài nguyên, khoảng sản. Việt Nam trở thành là miếng mồi ngon mà người Pháp đã nhắm tới trước đó. Cùng với đó là chế độ phong kiến Việt Nam lâm vào khủng hoảng trầm trọng càng dễ bề thôn tính hơn.
- Việt Nam là ngã ba của Đông Dương, xâm lược Việt Nam trước, âm mưu sau đó là các nước láng giềng Đông Dương.
- Việt Nam có dân số đông nhưng trình độ dân trí thấp, là nguồn cung cấp số lượng lớn người rẻ. Trong thời kỳ phong kiến, nhân dân ta phải chịu cảnh áp bức, lầm than. Ăn không đủ no, mặc không đủ ấm thì không học được. Đây là một thiệt thòi rất lớn. Thực dân Pháp thấy điều này có lợi, nếu chúng thống trị được Việt Nam thì đây sẽ là lực lượng sản xuất chủ lực.
- Việt Nam là thị trường tiêu thụ hàng hóa lớn của Pháp. Điều này sẽ làm cho nền kinh tế Pháp phát triển mạnh mẽ hơn.
Quá trình Pháp chuẩn bị xâm lược Việt Nam
- Người phương Tây đã biết đến Việt Nam từ thế kỉ XVI. Đến thế kỉ XVII, người Anh đã định chiếm đảo Côn Lôn của Việt Nam, nhưng không thành. Trong cuộc chạy đua thôn tính phương Đông, tư bản Pháp đã lợi dụng việc truyền đạo Thiên Chúa để chuẩn bị tiến hành cuộc xâm lược.- Cuối thế kỉ XVIII, khi phong trào nông dân Tây Sơn nổ ra, Nguyễn Ánh đã cầu cứu nước ngoài nhằm khôi phục lại quyền lực. Giám mục Bá Đa Lộc đã nắm cơ hội đó tạo điều kiện cho tư bản Pháp can thiệp vào Việt Nam bằng Hiệp ước Vécxai năm 1787. Với Hiệp ước này, tư bản Pháp hứa sẽ giúp Nguyễn Ánh đánh lại nhà Tây Sơn, đổi lại Pháp được sở hữu cảng Hội An, đảo Côn Lôn và độc quyền mua bán tại Việt Nam.
- Giữa thế kỉ XIX, Pháp tiến nhanh trên con đường tư bản, tìm cách tiến đánh Việt Nam để tranh giành ảnh hưởng với Anh ở khu vực Châu Á.
- Năm 1857, Na-pô-lê-ông III lập ra Hội đồng Nam Kì để bàn cách can thiệp vào nước ta, đồng thời cho sứ thần tới Huế đòi được “tự do buôn bán và truyền đạo” Việt Nam. Việt Nam đứng trước nguy cơ bị xâm lược.
Chiến sự ở Đà Nẵng năm 1858
Sau nhiều lần đưa quân tới khiêu khích, chiều 31/8/1858 liên quân Pháp-Tây Ban Nha với khoảng 3 000 binh lính và sĩ quan, bố trí trên 14 chiến thuyền, kéo tới dàn trận trước cửa biển Đà Nẵng. Âm mưu của Pháp là chiếm Đà Nẵng làm căn cứ, rồi tấn công ra Huế, nhanh chóng buộc triều đình nhà Nguyễn đầu hàng.
Sáng 1/9/1858, địch gửi tối hậu thư, đòi Trấn thủ thành Đà Nẵng trả lời trong vòng 2 giờ. Nhưng không đợi hết hạn, liên quân Pháp - Tây Ban Nha đã nổ súng rồi đổ bộ lên bán đảo Sơn Trà.
Quân dân ta anh dũng chống xâm lược, thực hiện kế sách “vườn không nhà trống” gây cho địch nhiều khó khăn. Pháp bị cầm chân 5 tháng trên bán đảo Sơn Trà. Kế hoạch “đánh nhanh thắng nhanh” của Pháp thất bại.
Ta có thể tổng kết lý do "Tại sao thực dân Pháp xâm lược nước ta?" như sau:
Nguyên nhân sâu xa:
- Do nhu cầu về thị trường và thuộc địa, từ giữa thế kỉ XIX các nước phương Tây đẩy mạnh xâm lược thuộc địa.
- Việt Nam có vị trí địa lí quan trọng, giàu tài nguyên thiên nhiên.
- Chế độ phong kiến Việt Nam đang trong tình trạng suy yếu.
- Nhà nước thực hiện chính sách “bế quan tỏa cảng” khiến nước ta bị cô lập với thế giới bên ngoài. Nội lực đất nước yếu kém trên mọi lĩnh vực.
Nguyên nhân trực tiếp:
- Lấy cớ bảo vệ đạo Gia Tô, chiều 31-8-1858, liên quân Pháp - Tây Ban Nha dàn trận trước cửa biển Đà Nẵng.
=> Ngày 1-9-1858, quân Pháp nổ súng mở đầu cuộc xâm lược nước ta.