Sông Mê Kông chảy qua bao nhiêu quốc gia?

Sông Mê Kông chảy qua bao nhiêu quốc gia?

Sông Mê Kông bắt nguồn từ Cao nguyên Thanh Tạng thuộc tỉnh Thanh Hải, chảy qua Vân Nam Trung Quốc. Sông Mekong kéo dài khoảng 4900km qua sáu quốc gia bao gồm Trung Quốc, Myanmar, Thái Lan, Lào, Campuchia và Việt Nam, và chảy ra Biển Đông. Lưu vực sông Mê Kông có tổng diện tích 795.000 km2, từ lưu vực phía đông của cao nguyên Tây Tạng cho đến vùng châu thổ Mê Kông.

Về lưu lượng nước, Trung Quốc đóng góp khoảng 15-18%, Lào khoảng 35%, Thái Lan khoảng 18%, Campuchia khoảng 20% và Việt Nam khoảng 11%.

Sông Mê Kông chảy qua tỉnh nào ở Việt Nam?

Phần lãnh thổ của Việt Nam nằm trong lưu vực sông Mê Công gồm có thượng nguồn sông Nậm Rốm (tỉnh Điện Biên), thượng nguồn sông Sê Kông và Sê Bang Hiêng (tỉnh Quảng Trị và Thừa Thiên Huế), toàn bộ lưu vực sông Sê San và Srêpốk (thuộc các tỉnh Kon Tum,
Gia Lai, Đắk Lắk và Đắc Nông) và gần như toàn bộ Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL). ĐBSCL, một trong những vùng trọng điểm kinh tế, nơi sản xuất lúa lớn
nhất cả nước nằm ở phần cuối của lưu vực sông Mê Công.

Mọi hoạt động kinh tế xã hội liên quan đến tài nguyên nước sông Mê Công từ các nước thượng lưu ở những mức độ khác nhau đều tác động đến nguồn nước, cả số lượng và chất lượng đến ĐBSCL. Có thể khẳng định sông Mê Công giữ một vai trò đặc biệt quan trọng đối với phát triển kinh tế xã hội Tây Nguyên và ĐBSCL Việt Nam.

Chế độ nước sông Mê Kông

Do tác động chính bởi yếu tố khí hậu, chế độ thủy văn hàng năm của sông Cửu Long chia thành 2 mùa rõ rệt. Mùa lũ từ tháng 6 đến tháng 12 với lượng dòng chảy chiếm 90% tổng lượng dòng chảy/năm và mùa khô từ tháng 1 đến tháng 5. Tháng 3 và 4 là hai tháng có dòng chảy cạn nhất.

Tuy nhiên, theo báo cáo hiện trạng lưu vực sông Mekong năm 2023 cho thấy chế độ dòng chảy của sông Mekong đã thay đổi, cao hơn mức trung bình trong mùa khô và thấp hơn mức trung bình trong mùa mưa.

Do biến đổi khí hậu, chế độ nước của sông Mê Kông cũng thay đổi ngày càng rõ ràng hơn. Không chỉ thay đổi về dòng chảy mà chất lượng và số lượng nước sông Mekong chảy về hạ nguồn cũng đã giảm, gây ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp và ngành nuôi trồng thủy sản, đặc biệt là vùng Đồng bằng sông Cửu Long của Việt Nam.

Vai trò của sông Mê Kông

Mê Kông là con sông lớn nhất của Đông Nam Á, với chiều dài 4900km và chảy qua 6 quốc gia, nó đã mang lại cho những nơi nó chảy qua nguồn lợi về phát triển về kinh tế.

Đối với Việt Nam

Lưu vực sông Mê Kông ở Việt Nam có diện tích khoảng 71.000 km 2, chiếm hơn 8% diện tích toàn lưu vực và 20% diện tích Việt Nam. Nếu lưu vực Tây nguyên là thượng nguồn đối với Campuchia thì ĐBSCL là hạ nguồn cuối cùng của lưu vực sông Mê Công.

Ở Tây Nguyên, các sông Sê San, Srêpôk là 2 nhánh chính phía bờ trái của sông Mê Công. Lưu vực của 2 sông này trên lãnh thổ Việt Nam nằm trên địa phận của 5 tỉnh: Kon Tum, Gia Lai, Đắk Lắk, Đắk Nông và Lâm Đồng.

Sông Sê San bắt nguồn từ vùng núi phía bắc và đông hai tỉnh Gia Lai và Kon Tum. Từ phía bắc tỉnh Kon Tum, sông Sê San chảy theo hướng gần bắc nam đến tuyến công trình thủy điện Ialy rồi rẽ sang hướng gần tây nam chảy ra biên giới Việt Nam – Campuchia. Sông Srêpôk bắt nguồn từ các tỉnh Đắk Lắk và Lâm Đồng với chiều dài dòng chính 291 km. Hai nhánh chính của sông Srêpôk là Krông Knô và Krông Ana. Tây Nguyên là một trong 7 vùng kinh tế của Việt Nam. Các ngành kinh tế chính là thuỷ điện, nông nghiệp, lâm nghiệp và dịch vụ. Trên lưu vực sông Sê San và Srêpôk, Việt Nam đã xây dựng và đưa vào hoạt động một số nhà máy thủy điện.

Trong khi đó, khi chảy xuống hạ lưu Phnôm Pênh vào Việt Nam thì sông Mê Công được chia thành 2 nhánh chính là sông Tiền và sông Hậu, từ đó chia ra nhiều nhánh nhỏ đổ ra biển Đông, tạo nên ĐBSCL, bao gồm 13 tỉnh, thành: Long An, Tiền Giang, Đồng Tháp, Vĩnh Long, Trà Vinh, Hậu Giang, Sóc Trăng, Bến Tre, An Giang, Kiên Giang, Bạc Liêu, Cà Mau và thành phố Cần Thơ trực thuộc trung ương.

Đối với vùng đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) của Việt Nam, sông Mê Công là nguồn sống chính, cung cấp nước, phù sa, dưỡng chất cho sản xuất nông nghiệp, nguồn lợi thủy sản cho hơn 17 triệu cư dân vùng châu thổ và đảm bảo cân bằng sinh thái cho các vùng đất ngập nước quan trọng trong khu vực. Hàng năm, ĐBSCL đóng góp 22% GDP cho Việt Nam. Điều đó khẳng định tầm quan trọng của sông Me Công trong sản xuất nông nghiệp, thủy sản. Hơn 50% lượng gạo của quốc gia được sản xuất tại đây, chiếm 90% tổng sản lượng gạo xuất khẩu của Việt Nam.

Lưu vực sông Mê Công hiện đang phải đối mặt với những thách thức rất lớn liên quan đến vấn đề nguồn nước như tình trạng ngập mặn và những tác động của biến đổi khí hậu. Đây là một trong 5 lưu vực sông lớn trên thế giới có dòng chảy bị suy giảm nhiều nhất do hạn hán; tác động của các công trình thủy điện trên dòng chính, trở thành mối quan tâm lớn không chỉ của Việt Nam mà cả nhiều quốc gia khác trong lưu vực.

Hệ sinh thái đa dạng

Toàn lưu vực sông Mê Công có tổng diện tích 795.000 km 2, trong đó phần nằm trên lãnh thổ của 4 quốc gia Thái Lan, Lào, Campuchia và Việt Nam là hạ lưu vực, chiếm trên 77%. Mê Công là con sông dài thứ 12 trên thế giới và lớn thứ 10 về tổng lượng dòng chảy (hàng năm đạt khoảng 475 tỉ m 3, lưu lượng trung bình khoảng 15.000 m³/s). Ngoài nguồn tài nguyên nước, lưu vực sông Mê Công có tính đa dạng sinh học rất cao, chỉ xếp sau lưu vực sông Amazon ở Nam Mỹ. Dòng chảy sông Mê Công nuôi dưỡng nhiều vùng đất ngập nước đa dạng, đa chức năng trong lưu vực, duy trì các giá trị kinh tế, văn hóa, xã hội và sinh thái đặc trưng. Đất ngập nước có vai trò quan trọng là nguồn sống của người dân địa phương, tạo môi trường thuận lợi cho nông nghiệp, đánh bắt và nuôi trồng thủy sản, sản xuất hàng hóa và phát triển du lịch. Ngoài ra, các vùng đất ngập nước tự nhiên còn mang lại các lợi ích khác như giảm thiểu lũ, trữ nước và làm sạch môi trường.  

Những cánh rừng rộng lớn trong lưu vực sông Mê Công là môi trường sinh sống cho hàng ngàn loài động, thực vật. Các hệ sinh thái rừng ở lưu vực này rất phong phú với các khu rừng xanh, rừng trên núi, rừng cây rụng lá, cây bụi, cây lấy gỗ và rừng đước. Rừng cung cấp vật liệu xây dựng và các sản phẩm ngoài gỗ là nguồn thu nhập quan trọng của người dân nông thôn và nguồn thị trường các sản phẩm động, thực vật như thức ăn, dược liệu và các loại khác.

Hạ lưu vực sông Mê Công là “ngôi nhà” của hơn 60 triệu người với trên 100 dân tộc khác nhau tạo thành một trong những vùng đa dạng văn hoá nhất trên thế giới. Nông dân trong lưu vực Mê Công đã canh tác ruộng nước từ lâu đời. Ngày nay, nhiều nông dân đã có cơ hội canh tác 2 đến 3 vụ một năm trên những vùng đất với khoảng 12.500 hệ thống tưới tiêu. Do yếu tố giá cả nông phẩm biến động, người dân chuyển dần từ canh tác lúa sang các cây trồng khác có hiệu quả kinh tế cao hơn.

Hạ lưu vực sông Mê Công cũng là một trong những vựa cá nước ngọt lớn nhất trên thế giới với khoảng 850 loài cá và sản lượng khoảng 4 triệu tấn mỗi năm. Vựa cá này là nguồn cung cấp protein động vật phong phú cho cư dân lưu vực. Thủy sản là nguồn sống quan trọng của cư dân lưu vực, không chỉ mang lại thu nhập cho ngư dân mà còn tạo việc làm cho người lao động với các nghề liên quan như sản xuất thức ăn cho cá, công cụ đánh bắt, sửa chữa tàu thuyền…

Từ lâu, sông suối là đường vận chuyển hàng hóa chính trong lưu vực sông Mê Công. Trừ khu vực gần thác Khone ở biên giới Lào - Campuchia thì gần như toàn bộ dòng chính sông Mê Công đều có thể đi lại bằng đường thủy. Khi các quốc gia trong lưu vực Mê Công tiến vào kỷ nguyên hợp tác hòa bình thì nhịp độ phát triển ở nhiều lĩnh vực tăng lên nhanh chóng. Trong những năm gần đây, rất nhiều thỏa thuận thương mại, giao thông, du lịch được ký kết. Kim ngạch thương mại của 6 nước trong lưu vực tăng nhanh.

Cùng với sự gia tăng các hoạt động thương mại và hệ thống giao thông được cải thiện, ngành du lịch trong lưu vực bắt đầu phát triển. Các cảnh đẹp thiên nhiên, sự đa dạng về văn hóa của lưu vực đang thu hút hàng ngàn du khách đến lưu vực.

Những khó khăn, thuận lợi của sông Mê Kông

Với lưu vực lớn, sông Mê Kông mang tới rất nhiều thuận lợi cho các quốc gia mà nó chảy qua, bên cạnh đó cũng còn rất nhiều khó khăn, thách thức.

Thuận lợi

Lưu vực sông Mê Công có tính đa dạng sinh học rất cao, chỉ xếp sau lưu vực sông Amazon ở Nam Mỹ. Dòng chảy sông Mê Công nuôi dưỡng nhiều vùng đất ngập nước đa dạng, đa chức năng trong lưu vực, duy trì các giá trị kinh tế, văn hóa, xã hội và sinh thái đặc trưng.

Thuận lợi cho việc tưới tiêu, khai thác nuôi trồng thủy sản nước ngọt, giao thông vận tải.

Tài nguyên biển hết sức phong phú với nhiều bãi cá và tôm, hơn nửa triệu ha nước mặt nuôi trồng thủy sản, phát triển nuôi trồng và đánh bắt thủy sản.

Khó khăn

Việc khai thác thủy điện quá mức trên sông Mê Kông đã gây nên không ít khó khăn, đặc biệt là các quốc gia ở vùng hạ lưu.
Trung Quốc đã xây 11 đập trên sông chính (không tính các nhánh sông) và dự định sẽ xây thêm 8 đập nữa; các nước ở hạ lưu đã xây 2 đập và dự định sẽ xây thêm 7 đập nữa.

Vào mùa hạn hán năm ngoái, nước sông Mê Kông chảy chậm khiến Campuchia phải đóng cửa một nhà máy thuỷ điện.

Ngay cả khi lượng mưa ở mức bình thường, dòng chảy bị thay đổi và lượng phù sa giảm dần gây ra xâm nhập mặn ở đồng bằng sông Cửu Long – vựa lúa của Việt Nam, và làm cạn kiệt cá – nguồn cung cấp protein duy nhất cho hàng triệu người nghèo tại Campuchia.

Tình trạng ngập mặn ngày càng nghiêm trọng. Tình hình xâm nhập mặn ở đồng bằng sông Cửu Long phụ thuộc vào nguồn nước từ thượng nguồn sông Mê Kông (nguồn nước đang bị ảnh hưởng rất lớn bởi việc Trung Quốc đang xây dựng tràn lan nhưng con đập thủy điện), triều cường.