Trước khi tìm hiểu về nền văn minh Chăm pa, cùng Đọc tài liệu hiểu khái quát xem Chăm pa là gì?
Chăm pa là gì
Vương quốc Chăm Pa không phải là một quốc gia có thể chế chính trị "Trung ương tập quyền" mà là một dạng nhà nước liên bang gồm tộc người Chăm theo Đạo Bàlamôn, Phật giáo và Hồi giáo chiếm đa số và một số tộc người nhỏ hơn ở vùng núi Đêga Tây Nguyên.
Cơ sở hình thành nền văn minh Chăm pa
Cơ sở để hình thành nền văn minh Chăm pa dựa trên nhiều yếu tố khác nhau:
Điều kiện tự nhiên
Hình thành, tồn tại và phát triển trên địa bàn các tỉnh miền Trung và một phần cao nguyên Trường Sơn Việt Nam ngày nay.
Cơ sở xã hội
Khoảng thế kỉ V TCN, cư dân văn hóa Sa Huỳnh cư trú ở vùng duyên hải, lưu vực các con sông và sâu trong nội địa.
Cơ cấu xã hội Sa huỳnh là xã hội lãnh địa hay liên minh cụm làng, đứng đầu là thủ lĩnh tối cao.
=> Vậy nền văn minh Chăm pa được phát triển dựa trên nền văn hóa Sa Huỳnh.
Ảnh hưởng của văn minh Ấn Độ
Từ thời văn hóa Sa Huỳnh, cư dân Chăm-pa đã tiếp xúc với văn minh Ấn Độ. Thông qua tầng lớp thương nhân, chữ viết, tôn giáo, tư tưởng, mô hình tổ chức NN đã được du nhập.
Việc tiếp thu những thành tựu văn minh Ấn Độ đã góp phần đưa nền văn minh Chăm-pa phát triển rực rỡ.
Đặc điểm của nền văn minh Chăm pa
Nền văn minh Chăm pa cũng có những đặc điểm riêng giống với một quốc gia, lãnh thổ khác.
* Điều kiện tự nhiên
Khu vực có địa hình đa dạng: Phía tây giữa dãy Trường Sơn, phía đông bên biển và đảo. Xen kẽ là một dải đồng bằng nhỏ, hẹp, chạy dọc theo bờ biển, và bị chia cắt bởi các con sông ngắn và các ngọn núi đồi.
Thời tiết và khí hậu thường gặp khó khăn với nhiệt độ cao và môi trường khô hanh, cùng với sự thường xuyên của các trận bão và lũ lụt.
Tuy nhiên, khu vực cũng có những lợi thế như đất đai thích hợp cho nông nghiệp và lâm thổ sản, cũng như có các mỏ khoáng sản và nhiều vịnh, cảng tốt, tạo điều kiện thuận lợi cho thương mại và nguồn thu lợi nhuận.
* Dân cư và xã hội
- Dân cư khu vực này chủ yếu gồm hai bộ tộc chính: bộ tộc Dừa (Na-ri-kê-la-vam-sa) và bộ tộc Cau (Kra-mu-ka-vam-sa), được gọi chung là người Chăm. Họ thuộc ngữ hệ Nam Đảo.
- Xã hội của người Chăm theo chế độ mẫu hệ và tổ chức theo mô hình ba trục: bao gồm cảng (phía đông), thành (trung tâm), và trung tâm tôn giáo (phía tây). Mô hình này thể hiện sự phân chia xã hội dựa trên địa lý và cơ cấu cư trú.
* Ảnh hưởng của văn minh Ấn Độ
Từ thời kỳ văn hóa Sa Huỳnh (khoảng thế kỷ V TCN), người Chăm đã tiếp xúc và tiếp thu các yếu tố văn minh của Ấn Độ. Các yếu tố này bao gồm lớp thường nhân, chữ viết, tư tưởng, tôn giáo, và mô hình nhà nước Ấn Độ.
Việc tiếp thu và kết hợp những thành tựu văn minh Ấn Độ đã có ảnh hưởng mạnh mẽ đến thiết kế chính trị và xã hội của người Chăm, đồng thời đóng góp vào sự phát triển của văn minh Chăm với sự rạng ngời.
* Tổ chức nhà nước
Năm 192, người lãnh đạo là Khu Liên đã dẫn dắt nhân dân Chăm chống lại sự thống trị của nhà Hán và thành lập nhà nước Lâm Ấp. Đây có thể coi là tiền thân của nhà nước Chăm-pa.
Nhà nước Chăm-pa tổ chức theo mô hình nhà nước chuyên chế cổ đại phương Đông. Điều này bao gồm vua đứng đầu, với chế độ kế thừa cha truyền con nối, đại thần ở dưới vua (bao gồm ngạch quan van và ngạch quan võ), và ở cấp địa phương, có đội ngũ ngoại quan quản lí các châu huyện và làng xóm.
* Chữ viết
Người Chăm đã phát triển chữ viết riêng của họ, gọi là chữ Chăm cổ, dựa trên chữ Phạn của Ấn Độ. Sau đó, họ hoàn thiện và phổ biến chữ viết này trong vương quốc. Chữ viết Chăm cổ được sử dụng trong văn học, thư tín, và văn bản lịch sử.
* Đời sống vật chất
Dân cư Chăm-pa đã phát triển nhiều hoạt động kinh tế đa dạng, bao gồm trồng trọt (lúa, cây hoa và bông vải), thủ công nghiệp (gạch, gốm, kim loại, thủy tinh), và buôn bán biển.
Những ngôi nhà của người Chăm được xây bằng gỗ hoặc gạch nung, thường có hiên ở trước mặt.
Trang phục truyền thống bao gồm quần áo cho nam và nữ, với khăn đội đầu.
* Đời sống tinh thần
- Văn học
Văn học dân gian của người Chăm bao gồm sử thi, truyện cổ, truyền thuyết, ca dao, tục ngữ và câu đố. Những tác phẩm này thường phản ánh các yếu tố văn hóa và tôn giáo của họ.
Văn học viết bao gồm thơ ca và triết học, được viết bằng cả chữ Phạn và chữ Chăm cổ.
- Tín ngưỡng, tôn giáo
Người Chăm thờ cúng tổ tiên và thực hành các tín ngưỡng vạn vật hữu linh.
Các tôn giáo như Ấn Độ giáo, Phật giáo Đại thừa và Hồi giáo đã có ảnh hưởng đáng kể đến văn hóa tôn giáo của người Chăm.
* Nghệ thuật
Kiến trúc và điêu khắc là một phần quan trọng của văn hóa người Chăm, thể hiện qua các công trình đền tháp, các phù điêu trang trí, và sự sáng tạo trong kỹ thuật làm gạch và chạm trổ.
Âm nhạc và ca múa cũng đóng vai trò quan trọng trong cuộc sống cộng đồng, với việc sáng tạo nhiều loại nhạc cụ độc đáo.
