Lãnh đạo các cuộc khởi nghĩa trong phong trào Cần Vương là ai?

Phong trào Cần Vương là gì?

Phong trào Cần Vương bắt nguồn từ lời kêu gọi của vua Hàm Nghi. Khi cuộc phản công phe chủ chiến ở kinh thành Huế (5/7/1885) thất bại, Tôn Thất Thuyết đã lấy danh nghĩa vua Hàm Nghi ra chiếu Cần Vương kêu gọi nhân dân cả nước giúp vua cứu quốc.

Cần Vương là giúp vua, mang nghĩa là phò vua giúp nước. Phong trào Cần Vương thực chất là tập hợp hệ thống các cuộc khởi nghĩa vũ trang khắp cả nước từ năm 1885 đến năm 1896 với sự hưởng ứng chiếu Cần Vương của vua Hàm Nghi.

1. Nguyên nhân

Sau khi vua Tự Đức qua đời vào tháng 7 năm 1883, triều đình Huế phân hóa thành hai phe rõ rệt: phe chủ chiến và phe chủ hòa. Phe chủ chiến kiên quyết không khuất phục thực dân Pháp, muốn cứu lấy sự tồn tại của đất nước và triều đình, trong khi đó phe chủ hòa sẵn sàng hợp tác với Pháp để bảo vệ quyền lợi của giai cấp. Vào năm 1884, Pháp chính thức xác lập ách thống trị đô hộ trên toàn Việt Nam. Dưới sự ủng hộ của nhân dân, phe chủ chiến dẫn đầu bởi Tôn Thất Thuyết đã sẵn sàng hành động.

Vào ngày 5 tháng 7 năm 1885, cuộc phản công thất bại, Tôn Thất Thuyết đã phải đưa vua Hàm Nghi và đoàn tùy tùng chạy ra sơn phòng Tân Sở (Quảng Trị). Tại đây, Tôn Thất Thuyết lấy danh nghĩa vua Hàm Nghi ban chiếu Cần Vương lần 1.

Ngày 20 tháng 9 năm 1885, tại Ấu Sơn (Hương Khê, Hà Tĩnh) vua Hàm Nghi đã ra chiếu Cần Vương lần 2. Từ đó phong trào Cần Vương diễn ra mạnh mẽ.

2. Diễn biến

Phong trào Cần Vương được chia làm 2 giai đoạn như sau:

Giai đoạn 1 (1885-1888): Phong trào bùng nổ khắp cả nước nhất là Trung Kỳ và Bắc Kỳ.

Đây là giai đoạn khó khăn của các cuộc khỏi nghĩa, các cuộc khởi nghĩa trong giai đoạn này vẫn còn nhỏ lẻ, chưa có sự liên kết với nhau. Tuy nhiên, phong trào trong giai đoạn này đã có những cuộc khởi nghĩa đầy quyết liệt và táo bạo.

Ban đầu, phong trào được lãnh đạo bởi “Triều đình Hàm Nghi” với sự hỗ trợ của 2 người con của Tôn Thất Thuyết là Tôn Thất Đàm và Tôn Thất Thiệp, cùng với Đề đốc Lê Trực, Tri phủ Nguyễn Phạm Tuân. Họ đã chiến đấu ở vùng rừng núi Quảng Bình, sau phải vượt Trường Sơn, qua đất Hạ Lào về vùng sơn phòng Ấu Sơn (Hà Tĩnh). Đây là cột mốc vẻ vang trong lịch sử Việt Nam của một nhà vua yêu nước quyết tâm không đầu hàng giặc. Sau đó, để chiến đấu lâu dài, Tôn Thất Thuyết và Trần Xuân Soạn quyết định vượt vòng vây đi xây dựng lực lượng kháng chiến ở Thanh Hoá, rồi qua Trung Quốc.

Ở Trung Kỳ, các cuộc khởi nghĩa quan trọng bao gồm Lê Trực, Nguyễn Phạm Tuân ở Quảng Bình; Trần Quang Dự, Nguyễn Hàm, Nguyễn Duy Hiệu ở Quảng Nam; Lê Trung Đình ở Quảng Ngãi; Mai Xuân Thưởng ở Bình Định.

Ở Bắc Kì, phong trào Cần Vương cũng diễn ra sôi nổi và mạnh mẽ trong thời kỳ kháng chiến chống lại thực dân Pháp. Nổi bật là trong phong trào Cần Vương ở Bắc Kì là cuộc khởi nghĩa Đốc Tít ở Đông Triều. Cuộc khởi nghĩa của Đốc Tít đã có những thành công đáng kể trong cuộc khởi nghĩa của mình, chiếm giữ được nhiều địa bàn quan trọng, góp phần tạo ra sức ép đáng kể đối với thực dân Pháp.

Ngoài ra, các cuộc khởi nghĩa khác được hình thành và có sức chiến đấu mạnh mẽ ở Bắc Kì, góp phần tạo nên sức mạnh to lớn cho cuộc kháng chiến phải kể đến như: Cai Kinh ở Bắc Giang; Nguyễn Quang Bích ở Tây Bắc; Tạ Hiện ở Thái Bình, Nam Định; Nguyễn Thiện Thuật ở Hưng Yên, Hải Dương;...

Giai đoạn 2 (1888 – 1896): Phong trào quy tụ các cuộc khởi nghĩa lớn

Vua Hàm Nghi đã bị bắt và đày đi Angiêri vào ngày 1/11/1888. Tuy nhiên, cuộc khởi nghĩa vẫn tiếp tục diễn ra sôi nổi

Trong giai đoạn này, các cuộc khởi nghĩa vẫn diễn ra rời rạc, không có sự liên kết giữa các địa phương. Tính địa phương của các khởi nghĩa này dẫn đến sự thiếu lãnh đạo và tính liên kết. Do đó, đây cũng là một trong các nguyên nhân khiến về sau chúng lần lượt thất bại dưới sự đàn áp và càn quét của Pháp.

Phong trào quy tụ thành những cuộc khởi nghĩa lớn có quy mô và trình độ tổ chức cao hơn, tiêu biểu  là các cuộc khởi nghĩa Hương Khê (1885 - 1896) của Phan Đình Phùng và Cao Thắng; khởi nghĩa Hùng Lĩnh (1886-1892) do Tống Duy Tân lãnh đạo, khởi nghĩa Bãi Sậy (1885-1892) do Nguyễn Thiện Thuật chỉ huy….

Năm 1896, phong trào Cần Vương kết thúc.

3. Kết quả của phong trào Cần Vương

Với việc diễn ra lẻ tẻ, không có sự thống nhất, phong trào Cần Vương thất bại là điều tất yếu. Tuy vậy, đây vẫn là phong trào thể hiện rõ tinh thần yêu nước của dân tộc. Đồng thời cũng tạo nên nhiều kết quả đáng to lớn như:

- Khiến quân Pháp chịu nhiều tổn thất.

- Làm chậm bước bình định quân sự và thiết lập bộ máy thống trị của Pháp.

- Cổ vũ tinh thần to lớn cho những trào lưu dân tộc chủ nghĩa mới ra đời trong những thập kỉ đầu của TK XX.

4. Nguyên nhân thất bại của phong trào Cần Vương

Mặc dù phong trào Cần Vương diễn ra rất sôi nổi, có nhiều cuộc khởi nghĩa với quy mô lớn, gây được tiếng vang nhưng kết quả đều thất bại bởi vì:

- Tính chất địa phương: Phong trào Cần Vương thất bại không thể không kể đến tính chất địa phương với sự chống cự của các cuộc kháng chiến. Các lãnh tụ của phong trào chỉ có uy tín tại địa phương nơi xuất thân, đồng thời lại chống lại mọi sự thống nhất phong trào

- Thiếu sự quy tụ và đường lối lãnh đạo: Phong trào Cần Vương vẫn chưa hội tụ và tập hợp được thành một khối thống nhất, chưa có phương hướng hoạt động cũng như đường lối chiến lược rõ ràng.

- Quan hệ với nhân dân: Các cuộc khởi nghĩa của phong trào Cần Vương không lấy được sự tin tưởng từ dân chúng bởi gốc rễ chưa xuất phát từ nông dân, còn đi cướp bóc của nhân nhân.

- Mâu thuẫn tôn giáo: xung đột với Công giáo với sự tàn sát vô cớ khiến nhiều giáo dân phải tự vệ bằng cách kết nối thông đồng với thực dân Pháp.

- Mâu thuẫn sắc tộc: Sự sai lầm trong chính sách sa thải các quan chức Việt, cho dân tộc thiểu số quyền tự trị khiến các sắc dân này đã đứng về phía Pháp. Điều này khiến cho các dân tộc thiểu số cắt đường liên lạc của quân Cần Vương, người Thượng đã bắt vua Hàm Nghi.

- Vũ khí thô sơ của phong trào Cần Vương là gì khó đối chọi với vũ khí hiện đại của Pháp.

- Lực lượng chênh lệch. Lực lượng của phong trào Cần Vương rất chênh lệch so với đạo quân hùng hậu của Pháp. Họ chỉ có thể tấn công vào các điểm yếu, sơ hở của kẻ thù; không đủ sức tiến hành cuộc chiến trực diện với lực lượng của đối phương. 

- Tinh thần chiến đấu: Nhiều thủ lĩnh phản bội nhanh chóng đầu hàng buông bỏ vũ khí khi nhận thấy sự bất lợi cho cuộc khởi nghĩa.

5. Ý nghĩa của phong trào Cần Vương

Phong trào Cần Vương là một phong trào đấu tranh của nhân dân Việt Nam chống lại chế độ thuộc địa và bảo vệ chủ quyền dân tộc trong giai đoạn cuối thế kỷ XIX. Phong trào này đóng góp quan trọng trong việc khơi dậy tinh thần yêu nước, khát khao độc lập, tự do và công bằng cho nhân dân Việt Nam. Nó cũng đã tạo ra sự thức tỉnh của nhân dân Việt Nam, tăng cường sự tự tin của nhân dân Việt Nam trong cuộc chiến đấu cho độc lập và dân chủ. Phong trào Cần Vương đã kết nối các cuộc khởi nghĩa khác nhau trên toàn quốc, tạo ra sự thống nhất trong cuộc đấu tranh chống lại thực dân Pháp. Mặc dù cuối cùng phong trào này đã thất bại, nhưng nó đã khơi gợi tinh thần đấu tranh của nhân dân Việt Nam, tạo ra những tiền đề cho các phong trào đấu tranh độc lập và dân chủ tiếp theo.

Lãnh đạo của các cuộc khởi nghĩa trong phong trào Cần Vương

Phong trào Cần Vương là những cuộc khởi nghĩa chống lại thực dân pháp theo lời kêu gọi của vua Hàm Nghi.

Các cuộc khởi nghĩa diễn ra ở nhiều tỉnh thành rộng khắp Bắc Kì và Trung Kì. Mỗi phong tào tại mỗi nơi do những người lãnh đạo khác nhau.

Tuy nhiên, những người đứng lên lãnh đạo các cuộc khởi nghĩa đều là những văn thân sĩ phu yêu nước. Do đó, có thể nói, người lãnh đạo phong trào Cần Vương là văn thân sĩ phu yêu nước.

Lực lượng tham gia bao gồm: Văn thân, sĩ phu yêu nước, nông dân,..

• Giai đoạn 1: Đông đảo nhân dân, có cả dân tộc thiểu số.
• Giai đoạn 2: Các sĩ phu văn thân yêu nước tiếp tục lãnh đạo.

Các cuộc khởi nghĩa tiêu biểu trong phong trào Cần Vương

Theo lời kêu gọi giúp vua cứu quốc của vua Hàm Nghi, các cuộc khởi nghĩa đã diễn ra trên diện rộng. Các cuộc khởi nghĩa trong phong trào Cần Vương như:

• Khởi nghĩa của Nguyễn Văn Giáp ở Sơn Tây và Tây Bắc (1883-1887)
• Nghĩa hội Quảng Nam của Nguyễn Duy Hiệu.
• Khởi nghĩa Hương Khê (1885–1896) của Phan Đình Phùng, Cao Thắng ở Hương Khê, Hà Tĩnh.
• Khởi nghĩa của Nguyễn Xuân Ôn ở Nghệ An.
• Khởi nghĩa Ba Đình (1886–1887) của Đinh Công Tráng, Phạm Bành ở Nga Sơn, Thanh Hóa.
• Khởi nghĩa của Mai Xuân Thưởng ở Bình Định.
• Khởi nghĩa của Lê Thành Phương ở Phú Yên (1885–1887).
• Khởi nghĩa Hùng Lĩnh (1886–1892) của Tống Duy Tân ở Bá Thước và Quảng Xương, Thanh Hóa.
• Khởi nghĩa Bãi Sậy (1883–1892) của Nguyễn Thiện Thuật ở Hưng Yên.
• Phong trào kháng chiến ở Thái Bình – Nam Định của Tạ Hiện và Phạm Huy Quang.
• Khởi nghĩa Hưng Hóa của Nguyễn Quang Bích ở Phú Thọ và Yên Bái.
• Khởi nghĩa Thanh Sơn (1885–1892) của Đốc Ngữ (Nguyễn Đức Ngữ) ở Hòa Bình.
• Khởi nghĩa của Trịnh Phong ở Khánh Hòa (1885–1886).
• Khởi nghĩa của Lê Trực và Nguyễn Phạm Tuân ở Quảng Bình.
• Khởi nghĩa của Hoàng Đình Kinh ở vùng Lạng Sơn, Bắc Giang.
• Khởi nghĩa của Lê Trung Đình, Nguyễn Tự Tân ở Quảng Ngãi.
• Khởi nghĩa của Trương Đình Hội, Nguyễn Tự Như ở Quảng Trị.
• khởi Nghĩa của Cù Hoàng Địch ở Nghệ Tĩnh

Trong đó, các cuộc khởi nghĩa tiêu biểu của phong trào Cần Vương là:
 

STT	Tên cuộc khởi nghĩa, thời gian, người lãnh đạo	Hoạt động nổi bật
1	Khởi nghĩa Ba Đình(1886 - 1887) - Phạm Bành, Đinh Công Tráng lãnh đạo.	- Xây dựng công sự kiên cố, có cấu trúc độc đáo. - Trận đánh nổi tiếng nhất diễn ra vào tháng 1 - 1887
2	Khởi nghĩa Bãi Sậy (1885- 1892) - Nguyễn Thiện Thuật lãnh đạo.	- Xây dựng căn cứ Bãi Sậy (Hưng Yên) và Hai Sông (Hải Dương) - Nghĩa quân được phiên chế thành những phân đội nhỏ (20 người), chặn đánh địch theo lối đánh du kích trên các tuyến giao thông thuỷ, bộ ở đồng bằng Bắc Kì.
3	Khởi nghĩa Hương Khê (1885- 1896) - Phan Đình Phùng, Cao Thắng lãnh đạo.	- 1885 - 1888: chuẩn bi lực lượng, xây dựng căn cứ, chế tạo vũ khí, tích trữ lương thực,... - Từ năm 1889, liên tục tập kích đẩy lùi các cuộc hành quân càn quét cùa địch, chủ động tấn công và thắng nhiều trận lớn nổi tiếng.

Tính chất của phong trào Cần Vương

- Là sự hỗ trợ của nhân dân giúp vua giành lại đất nước.

- Thể hiện tình yêu dân tộc, tính dân tộc sâu sắc.

- Phong trào lại diễn ra theo khuynh hướng lẻ tẻ với ý thức hệ phong kiến.

Nhân vật lịch sử nào gắn liền với phong trào Cần Vương

Tôn Thất Thuyết là một trong những quan nhà Nguyễn chống thực dân Pháp tiêu biểu nhất, là người cùng vua Hàm Nghi phát động phong trào Cần Vương.