1. Chuẩn bị
Yêu cầu:
- Xem lại phần Kiến thức ngữ văn để vận dụng vào đọc hiểu văn bản này.
- Khi đọc văn bản nghị luận, các em cần chú ý:
+ Mục đích của người viết là gì? Nhan đề của văn bản có liên quan như thế nào đến nội dung nghị luận?
+ Vấn đề trọng tâm của văn bản (luận đề) là gì? Có thể tìm luận đề ấy ở phần nào?
+ Luận đề của văn bản được triển khai bằng các luận điểm, lí lẽ và dẫn chứng như thế nào?
+ Các biện pháp nào làm tăng tính khẳng định, phủ định; cách lập luận và ngôn ngữ biểu cảm trong văn bản nghị luận được thể hiện như thế nào trong văn bản?
- Đọc trước văn bản và tìm hiểu thêm thông tin về tác giả Hoàng Ngọc Hiến.
* Trả lời:
- Tác giả Hoàng Ngọc Hiến:
+ Sinh năm: 1930- 2011
+ Quê quán: Làng Đông Thái, xã Tùng Ảnh, huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh.
+ Nghề nghiệp: nhà lý luận phê bình, dịch giả văn học Việt Nam đương đại, nguyên hiệu trưởng Trường Viết văn Nguyễn Du.
+ Các sáng tác xoay quanh thể loại khảo cứu và phê bình.
2. Đọc hiểu
Nội dung chính: Văn bản là những bàn luận của tác giả về giá trị, vai trò của văn học nghệ thuật đối với việc xây dựng nhân cách văn hóa con người. Tác giả đã đưa ra những lí lẽ và rất nhiều dẫn chứng để nêu lên một số vấn đề về sách, cũng như chứng minh những giá trị và chức năng của văn học nghệ thuật.
Trả lời câu hỏi giữa bài:
Câu 1: Vấn đề chính mà tác giả nêu lên ở phần mở đầu là gì?
Trả lời:
Vấn đề chính: Vị thế của của văn học có nguy cơ bị sút kém trong đời sống hiện đại ngày nay.
Câu 2: Chú ý sự khác nhau giữa xem truyền hình và đọc sách.
Trả lời:
Sự khác nhau giữa xem truyền hình và đọc sách:
- Khả năng tiếp nhận
- Khả năng ghi nhớ
Câu 3: Tác dụng của sách như thế nào?
Trả lời:
Tác dụng của sách:
- Nền tảng để rèn luyện và phát triển của trí tuệ
- Tạo ra cốt lõi vững trãi cho trí tuệ
Câu 4: Các kiến nghị của tác giả liên quan đến đối tượng nào?
Trả lời:
Các kiến nghị của tác giả liên quan đến đối tượng:
- Trẻ em
- Phụ huynh
- Nhà xuất bản sách
- Nhà nước
Câu 5: Chú ý những phân tích của tác giả về tác dụng to lớn của văn học.
Trả lời:
Tác dụng to lớn của văn học:
+ Giúp con người hiểu được những mạnh mặt mạnh mặt yếu, những tiềm lực lớn lao
+ Có chức năng giáo dục: Có giá trị tâm lý sâu sắc, phát huy sự tự ý thức của người đọc.
Câu 6: Các lí lẽ và bằng chứng mà tác giả nêu lên là những gì?
Trả lời:
Lí lẽ và dẫn chứng mà tác giả nêu lên là:
- Lí lẽ 1: Khoa học khó có thể nắm bắt được tâm lý con người
- Bằng chứng: Trong đời sống tâm hồn và tâm lí của con người ngày càng trở nên phức tạp, có những mảng, những lớp chiều sâu, những uẩn khúc chỉ có văn học và nghệ thuật mới soi thấu
- Lí lẽ 2: Văn học có tác dụng to lớn và sâu sắc giúp cho con người hiểu được mình
- Bằng chứng: Câu nói của Bi- ê-lin-xki
- Lí lẽ 3: Văn học có chức năng giáo dục
Bằng chứng: Câu nói của triết gia Se-ne-ca
Câu 7: Văn học và nghệ thuật có vai trò quan trọng như thế nào?
Trả lời:
Văn học và nghệ thuật có vai trò quan trọng:
- Quản lí sự cải hóa, sự hình thành nhân cách bên trong mỗi con người
- Mỗi văn nghệ sĩ là một loại cán bộ quản lí đặc biệt – nếu có tài năng hiểu lòng người thì hoạt động nghệ thuật sẽ là loại công tác quản lí có hiệu quả sâu sắc và gọn nhẹ nhất, tác động trực tiếp tới đối tượng không phải thông qua cấp trung gian,…
Câu 8: Văn học nghệ thuật có khả năng giáo dục những năng lực nào khác?
Trả lời:
Văn học nghệ thuật có khả năng giáo dục những năng lực:
- Sự phát hiện những điều bí ẩn và huyền diệu.
- Giáo dục năng lực cảm nhận sự thật
- Giáo dục năng lực cảm nhận những nỗi đau nhân tình
- Giáo dục năng lực cảm nhận cái đẹp
Câu 9: Chú ý các lí lẽ mà tác giả sử dụng.
Trả lời:
Các lí lẽ mà tác giả sử dụng:
- Trong đời sống tâm hồn con người, trong những số phận và tính cách con người rất khác nhau, trong những bước thăng trầm lịch sử… mới phát hiện được.
- Quen sống với sự dối trá, mập mờ, khả năng cảm nhận sự thật ở con người bị cùn đi, thậm chí có thể bị dị ứng, khi buộc phải nhìn sự thật.
- Quen với lối sống bo bo, lúc nào cũng chỉ nghĩ đến mình, vơ vét cho mình, khiến năng lực cảm nhận nỗi đau của những người xung quanh có thể bị mai một,.. người khác.
- Mặt khác, cuộc sống hiện đại hầu như ở khắp mọi mơi ngày càng mang tính chất thực dụng.
Câu 10: Phần kết khẳng định điều gì?
Trả lời:
Phần kết khẳng định sứ mệnh vĩnh cửu, bao trùm của văn học nghệ thuật.
Trả lời câu hỏi cuối bài
Câu 1: Nhan đề Văn học và tác dụng chiều sâu trong việc xây dựng nhân cách văn hóa con người cho em biết được mục đích và nội dung chính của văn bản là gì?
Trả lời:
- Nội dung chính: tác dụng của văn học trong việc xây dựng nhân cách văn hoá con người.
- Mục đích: nêu ra những lý lẽ và chứng minh bằng nhiều dẫn chứng về tác dụng và giá trị của văn học.
Câu 2: Hãy nêu nội dung chính của từng phần đã được đánh số trong văn bản trên.
Trả lời:
- Phần 1: Một số vấn đề của sách
- Phần 2: Tác dụng và chức năng của văn học nghệ thuật
- Phần 3: Chức năng và sứ mệnh của văn học nghệ thuật với những năng lực khác.
Câu 3: Xác định vấn đề trọng tâm của văn bản (luận đề). Tác giả Hoàng Ngọc Hiến đã phân tích ý nghĩa của vấn đề ấy trong văn bản như thế nào?
Trả lời:
- Vấn đề trọng tâm: vai trò, chức năng của văn học trong việc xây dựng nhân cách con người.
- Tác giả đã nêu lên để bàn luận, nêu vấn đề, luận điểm của mình, sau đó sử dụng những lí lẽ, dẫn chứng để chứng mình cho luận điểm ấy.
Câu 4: Chỉ ra và phân tích một số biện pháp làm tăng tính khẳng định và phủ định vấn đề trong văn bản.
Trả lời:
- Một số biện pháp làm tăng tính khẳng định và phủ định:
+ Dùng các câu khẳng định, phủ đinh: “con người không phải lúc nào cũng làm chủ được bản thân mình”; “văn học có tác dụng to lớn và sâu sắc giúp con người hiểu chính mình”; “ không đòi hỏi nỗ lực tích cực của trí tuệ”
+ Sử dụng giọng điệu mạnh mẽ, kiên quyết : “chỉ có văn học nghệ thuật mới soi thấu” ; “cần sử dụng truyền hình để tuyên truyền cho sách”.
Câu 5: Em có nhận xét gì về cách lập luận và ngôn ngữ biểu cảm trong văn bản “Văn học và tác dụng chiều sâu trong việc xây dựng nhân cách văn hoá con người”?
Trả lời:
- Cách lập luận: Văn bản có cách lập luận chặt chẽ, lí lẽ, dẫn chứng thuyết phục.
- Ngôn ngữ biểu cảm: Giàu màu sắc biểu cảm, kết hợp nhiều từ ngữ, như kết từ và tình thái từ: Vả chăng, đành rằng, thậm chí, lúc nào cũng, hơn lúc nào hết, quá,….
Câu 6: Viết một đoạn văn (khoảng 12-15 dòng) phát triển ý trọng tâm: “Văn học giúp em cảm nhận được nỗi đau của những kiếp người”
Trả lời:
Văn học là mảnh đất nuôi dưỡng tâm hồn con người, bởi vậy mà văn học có giá trị vô cùng to lớn trong đời sống tâm hồn. Bên cạnh giá trị nuôi dưỡng, văn học còn giúp em cảm nhận được nỗi đau của những kiếp người. Trong thế giới văn chương không thể du nhập “những kẻ chỉ biết làm theo vài kiểu mẫu đưa cho”mà họ phải cố gắng trở thành người “đi tìm những hạt ngọc ẩn giấu trong bề sâu tâm hồn con người”. Khi ta đi sâu vào bên trong con người, ta lại càng nhìn thấy những nỗi đau thương ẩn giấu. Như trong truyện ngắn “Chiếc thuyền ngoài xa” của Nguyễn Minh Châu, tác phẩm đã cho người đọc thấy rằng đằng sau vẻ đẹp tuyệt diệu của bức tranh thiên nhiên là một bức tranh cuộc sống vô cùng tàn khốc. Ta nhìn thấy nỗi bế tắc, bất lực, chịu đựng những trận đòn roi của người vợ, ta thấy những nỗi đau đớn và vết nứt tâm lý trong người con khi lớn lên trong môi trường bạo lực, ta cũng nhìn thấy chiến tranh đã phá huỷ con người như thế nào. Những nhân vật như Vũ Nương, mẹ Lê đều là những hình ảnh đầy cảm xúc, đau thương, và hy sinh vì tình yêu thương và trách nhiệm. Văn chương ẩn chứa bao vị đắng cuộc đời bởi mỗi câu chuyện đều ẩn chứa những nỗi niềm riêng, ẩn chứa nỗi đau của con người. Qua văn học, chúng ta có thể đồng cảm, chia sẻ và hiểu được nỗi đau của những kiếp người, từ đó học hỏi và trân trọng cuộc sống hơn.