Trước khi đọc
Câu hỏi: Bạn đã học, đã đọc những bài thơ nào viết về đề tài người lính cách mạng Việt Nam? Đọc diễn cảm một đoạn thơ mà bạn yêu thích.
Trả lời:
Những bài thơ viết về đề tài người lính cách mạng Việt Nam: Nhớ (Hồng Nguyên); Đồng chí (Chính Hữu); Hoan hô chiến sĩ Điện Biên (Tố Hữu); Dáng đứng Việt Nam (Lê Anh Xuân); .....
Gợi ý:
Tôi đã đọc nhiều bài thơ viết về đề tài người lính cách mạng Việt Nam. Một trong những bài thơ tiêu biểu và được yêu thích nhất là "Đồng chí" của Chính Hữu. Bài thơ này khắc họa sâu sắc tình đồng chí, đồng đội của những người lính trong cuộc kháng chiến chống Pháp. Dưới đây là một đoạn thơ mà tôi rất yêu thích:
"Quê hương anh nước mặn đồng chua
Làng tôi nghèo đất cày lên sỏi đá
Anh với tôi đôi người xa lạ
Tự phương trời chẳng hẹn quen nhau
Súng bên súng, đầu sát bên đầu
Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỷ
Đồng chí!"
Đoạn thơ này thể hiện tình cảm gắn bó keo sơn giữa những người lính xuất thân từ những vùng quê nghèo khó khác nhau, nhưng lại gặp nhau, chiến đấu bên nhau và trở thành tri kỷ. Những câu thơ giản dị nhưng chứa đựng tình cảm chân thành, sự đồng lòng và ý chí kiên cường của người lính cách mạng.
Trong khi đọc
1. Chú ý:
- Hình ảnh khơi nguồn cảm xúc.
- Các từ ngữ gợi bối cảnh không gian và ấn tượng về đoàn quân Tây Tiến.
- Hình ảnh khơi nguồn cảm xúc: Sông Mã, Tây Tiến, rừng núi, Sài Khao, đoàn quân, Mường Lát, sương lấp, đêm hơi...
- Các từ ngữ gợi bối cảnh không gian và ấn tượng về đoàn quân Tây Tiến:
+ Sông Mã: địa danh gắn liền với những năm tháng chiến đấu của đoàn quân Tây Tiến.
+ rừng núi: Thiên nhiên hùng vĩ, hoang vu của Tây Bắc.
+ Sài Khao: Địa danh thuộc tỉnh Lai Châu.
+ sương lấp: Khung cảnh mờ mịt, che phủ cả đoàn quân.
+ đoàn quân mỏi: Hình ảnh đoàn quân Tây Tiến đang hành quân trong điều kiện gian khổ, mệt mỏi.
+ Mường Lát: Địa danh thuộc tỉnh Thanh Hóa.
+ hoa về trong đêm hơi: Bức tranh thiên nhiên thơ mộng, lãng mạn.
2. Nhận diện các yếu tố: nhịp điệu, nhạc điệu, đối và những kết hợp từ ngữ khác lạ trong đoạn thơ.
- Nhịp điệu: 2/2/3; Sử dụng câu thơ toàn thanh trắc hoặc thanh bằng tạo cảm giác về sự gân guốc, khúc khuỷu, hiểm trở
- Nhạc điệu: nhanh, sử dụng từ láy nhiều: chơi vơi, khúc khuỷu, thăm thẳm
- Đối: ngàn thước lên cao >ngàn thước xuống
- Kết hợp từ lạ: súng ngửi trời
3. Chú ý những hình ảnh gây ấn tượng về thiên nhiên, con người Tây Bắc.
- Hình ảnh về thiên nhiên, con người Tây Bắc: khèn, cây lau, hội đuốc hoa, em xiêm áo, thuyền độc mộc.
4. Hình dung dáng vẻ, tư thế, cốt cách của đoàn binh Tây Tiến.
- Dáng vẻ, tư thế, cốt cách của đoàn binh Tây Tiến:
+ Dáng vẻ gầy guộc, mệt mỏi.
+ Hiên ngang, lẫm liệt, không ngại gian khổ, hiểm nguy.
+ Vui tươi, náo nhiệt trong đêm hội.
+ Hình ảnh bi thương, sự hy sinh thầm lặng của người lính.
+ Vẻ lãng mạn, hào hoa, yêu đời.
5. Ý nghĩa biểu tượng của hình ảnh “người đi”.
- Hình ảnh người đi là một biểu tượng đa nghĩa, có thể là:
+ Biểu tượng cho sự ra đi không lời hứa hẹn.
+ Biểu tượng cho tinh thần dũng cảm, hy sinh anh dũng chiến đấu, vì Tổ quốc.
+ Biểu tượng cho sự lãng mạn, hào hoa: họ đã để lại những kỷ niệm đẹp đẽ về một thời trai trẻ sôi nổi, hào hùng.
+ Biểu tượng cho sự vĩnh hằng: họ ra đi nhưng hình ảnh họ vẫn sống mãi trong lòng người ở lại.
Sau khi đọc
Nội dung chính: Bài thơ Tây Tiến (Quang Dũng) đã nói lên nỗi nhớ và niềm tự hào về đồng đội thân yêu, những chiến sĩ hào hoa, dũng cảm, giàu lòng yêu nước trong đoàn binh Tây Tiến đã chiến đấu và hi sinh vì Tổ quốc.
Câu 1: Cảm hứng chủ đạo của bài thơ Tây Tiến là gì?
Trả lời:
Cảm hứng chủ đạo: Nỗi nhớ da diết của người lính Tây Tiến
Câu 2: Đọc đoạn thơ 1 và thực hiện các yêu cầu sau:
a. Nêu ấn tượng về trạng thái cảm xúc được tác giả thể hiện ở hai câu thơ mở đầu.
b. Cho biết hình dung của bạn về bức tranh thiên nhiên và con đường hành quân của đoàn binh Tây Tiến.
c. Phân tích những hình ảnh thể hiện ấn tượng ban đầu của tác giả về đoàn quân Tây Tiến.
d. Nêu cảm nhận về chất nhạc và chất họa trong bốn câu thơ sau:
Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thăm
Heo hút cồn mây súng ngửi trời
Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống
Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi
Trả lời:
a. Ấn tượng về trạng thái cảm xúc được tác giả thể hiện ở hai câu thơ mở đầu: tình cảm nhớ nhung da diết.
b. Hình dung về bức tranh thiên nhiên và con đường hành quân của đoàn binh Tây Tiến.
- Vẻ đẹp hùng vĩ dữ dội:
+ sương dày đặc, đồi núi hiểm trở và hoang sơ, bí hiểm.
+ dốc núi quanh co trùng điệp vô tận, một bên vút lên cao ngất trời, một bên đổ xuống vực sâu;
+ tiếng thác oai linh, tiếng cọp hú gầm.
- Vẻ đẹp lãng mạn nên thơ: hoa, mưa rừng, chiều sương…
c. Những hình ảnh thể hiện ấn tượng ban đầu của tác giả về đoàn quân Tây Tiến
- Sông Mã: chứng nhân lịch sử cho cuộc đời người lính Tây Tiến với biết bao niềm vui, nỗi buồn.
- Sài Khao: nơi đoàn quân đi qua để tới chiến trường
- Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm: gợi sự hiểm trở của thiên nhiên.
- oai linh thác gầm thét: sự hiểm nguy rình rập của rừng nước.
- Mai Châu mùa em: cô gái thướt tha, dịu dàng, yêu kiều.
→ Đó là đoàn quân dũng mãnh, lạc quan, yêu đời, vượt qua mọi địa hình hiểm trở.
d.
- Chất nhạc: sử dụng nhiều từ láy giàu giá trị tạo hình (khúc khuỷu, thăm thẳm, cồn mây, súng ngửi trời, ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống...), cách ngắt nhịp độc đáo; sự phối hợp các thanh bằng – trắc tài tình.
- Chất họa: sử dụng tiểu đối trong các câu thơ; cách kết hợp từ độc đáo, mới lạ súng ngửi trời; các câu thơ gợi không gian hiểm trở của núi đèo Tây Bắc và những thử thách khắc nghiệt, gian khổ của người lính Tây Bắc.
Câu 3: Trong kí ức của nhân vật trữ tình, hình ảnh đêm lửa trại và con người, cuộc sống miền Tây Bắc hiện lên với những nét đặc sắc gì? Những hình ảnh đó đã góp phần làm nổi bật hình tượng người lính Tây Tiến như thế nào?
Trả lời:
- Trong kí ức của nhân vật trữ tình, hình ảnh đêm lửa trại và con người, cuộc sống miền Tây Bắc hiện lên với những nét đặc sắc:
+ Bữa tiệc đuốc hoa: gợi tả không khí náo nhiệt, rực rỡ của đêm liên hoan văn nghệ.
+ Âm thanh tiếng khèn, điệu múa của người con gái hòa quyện cùng ánh lửa bập bùng tạo nên khung cảnh thơ mộng, trữ tình.
+ Tâm hồn phóng khoáng, yêu ca hát.
+ Tình cảm chân thành, nồng ấm.
- Những hình ảnh đó đã góp phần làm nổi bật hình tượng người lính Tây Tiến với vẻ đẹp thơ mộng, lãng mạn, lạc quan, yêu đời.
Câu 4: Trong hai đoạn thơ 3,4 hình tượng người lính Tây Tiến được gợi ra qua những từ ngữ, hình ảnh nào? Khái quát đặc điểm của hình tượng này.
Trả lời:
- Hình tượng người lính Tây Tiến được gợi ra qua những từ ngữ, hình ảnh: đoàn binh không mọc tóc, xanh màu lá, dữ oai hùm, mắt trừng, chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh, người đi không hẹn ước…
- Khái quát đặc điểm hình tượng: vẻ đẹp bi tráng, hào hùng, lãng mạn, mang trong mình tinh thần lạc quan, yêu đời.
Câu 5: Chỉ ra một số biểu hiện của phong cách lãng mạn trong bài thơ. Phân tích một biểu hiện mà bạn cho là đặc sắc.
Trả lời:
- Một số biểu hiện của phong cách lãng mạn:
+ Cảm hứng lãng mạn: Khung cảnh thiên nhiên hùng vĩ, hoang sơ; con người tình cảm, gắn bó, nồng nàn, tha thiết.
+ Ngôn ngữ thơ lãng mạn: hình ảnh ẩn dụ, so sánh, nhân hóa; giọng điệu thơ sôi nổi, hào hùng, bi tráng, da diết, bâng khuâng; từ ngữ gợi cảm.
+ Khung cảnh thiên nhiên Tây Bắc được miêu tả bằng những hình ảnh thơ mộng, trữ tình.
- Phân tích:
Ngoài những sức mạnh hào hùng Quang Dũng còn diễn tả hình ảnh người lính qua một phương diện vô cùng lãng mạn, điều đó được thể hiện qua hai câu thơ sau:
Mắt trừng gửi mộng qua biên giới
Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm
Là những thanh niên trai tráng đang độ tuổi trưởng thành để phát triển lợi ích bản thân, nhưng vì lòng dũng cảm cùng với tinh thần thương quê hương yêu đất nước. Họ đã tạm gác những dự định của bản thân lại phía sau, phía trước sẵn sàng hi sinh sẵn sàng cống hiến cho Tổ quốc. Có lẽ khi đang ở độ tuổi trưởng thành còn đồng thời cũng là những chàng trai Hà thành hào hoa phong nhã việc phải chịu những gian nan khổ cực đối với những người lính này vô cùng lớn. Nhưng trong cái khổ cực ấy là hình ảnh hiện thân của những dáng hình thân thương nơi quê nhà, đồng thời đó cũng là sức mạnh tinh thần để họ phấn đấu hoàn thành nhiệm vụ. Ngoài gia đình quê hương là động lực chiến đấu của những người lính đó thì hình bóng người thương cũng là sức mạnh để chiến đấu kiên cường. Tác giả như đặt mình vào vị trí những người lính vậy, ông viết: Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm, cho thấy niềm mong mỏi, sự nhung nhớ của người lính Tây Tiến về những bóng hồng nơi quê nhà. Nhưng vì sự đối lập với thực tại khắc nghiệt dáng kiều thơm ấy chỉ dám xuất hiện trong giấc mơ, đó cũng chính là một trong số những động lực để chiến thắng để bảo vệ món quà tinh thần này. Cho dù khó khăn, dù có gian khổ nhưng tinh thần bất khuất vẫn còn mãi vì hình bóng người thương và hình ảnh quê hương thân mến là động lực để chiến đấu.
Câu 6: Phân tích một số hình thức tổ chức ngôn ngữ đặc biệt trong bài thơ Tây Tiến.
Trả lời:
Phân tích một số hình thức tổ chức ngôn ngữ đặc biệt trong bài thơ Tây Tiến:
- So sánh: Súng ngửi trời
- Tác dụng:
+ Làm nổi bật vẻ đẹp hùng vĩ, hoang sơ của thiên nhiên Tây Bắc.
+ Thể hiện sự vất vả, gian khổ của người lính Tây Tiến trên con đường hành quân.
+ Tạo nên hình ảnh thơ mộng, trữ tình.
- Nhân hóa: Sông Mã gầm lên khúc độc hành
- Tác dụng:
+ Thể hiện sự đồng cảm của tác giả với người lính Tây Tiến.
+ Làm nổi bật vẻ đẹp bi tráng của người lính Tây Tiến.
+ Tạo nên sức gợi cho bài thơ.
- Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm: sử dụng kết hợp từ mới mẻ vì thăm thẳm là từ chỉ độ sâu chứ không phải độ cao.
- Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi: sử dụng toàn thanh bằng gợi vẻ đẹp yên bình, nhẹ nhàng của vùng núi Tây Bắc.
Câu 7: Hình tượng người lính Tây Tiến trong bài thơ từng bị phê phán là xa lạ với hình ảnh thực tế của anh bộ đội Cụ Hồ thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp. Theo bạn, vì sao có sự đánh giá như vậy? Hãy nêu quan điểm của bạn về vấn đề này.
Trả lời:
- Hình tượng người lính Tây Tiến trong bài thơ từng bị phê phán là xa lạ với hình ảnh thực tế của anh bộ đội Cụ Hồ thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp vì: Khác với hình ảnh người lính giản dị, mộc mạc, lam lũ thường thấy trong thơ ca thời kì kháng chiến, ở đây, người lính xuất hiện với vẻ hào hoa, lãng mạn. Ngoài việc khoác lên mình sức mạnh hào hùng bi tráng, thì chất chứa sâu bên trong hình ảnh sắt đá đấy là những trái tim mềm mại, là những tâm hồn lãng mạn dành cho quê nhà nói chung và đặc biệt dáng kiều thơm trong lòng nói riêng.
- Quan điểm của tôi: Hình ảnh người lính Tây Tiến không hoàn toàn xa lạ vì nó vẫn thể hiện những phẩm chất chung của người lính Cụ Hồ: lòng yêu nước, ý chí quyết tâm chiến đấu; tình cảm đồng chí, đồng đội thắm thiết. tinh thần lạc quan, yêu đời.
* Kết nối đọc – viết:
Bài tập: Viết đoạn văn (khoảng150 chữ) trình bày cảm nhận của bạn về một nét đẹp của hình tượng người lính Tây Tiến.
Trả lời:
Bài thơ "Tây Tiến" của Quang Dũng đã khắc họa thành công hình tượng người lính Tây Tiến với vẻ đẹp hào hoa, lãng mạn. Tác phẩm thể hiện cái nhìn háo hức và say mê của người lính trẻ đối với thiên nhiên và con người Tây Bắc. Trong mắt họ, vẻ đẹp huyền ảo của núi rừng Tây Bắc là những bông hoa về trong đêm hơi của xứ Mường, là những làn khói nghi ngút từ bát cơm thơm dẻo, từ những mùa em - mùa của những cánh đồng bậc thang vàng óng và hương thơm lúa nếp cho bát xôi thơm ngon. Những người lính xuất thân từ Hà thành cũng say mê vẻ đẹp của buổi chiều lãng đãng mây bay, hòa mình vào làn sương chập chờn bên núi của buổi chiều sương ấy, vào những hồn lau phất phơ theo chiều gió nơi bến bờ. Chỉ có những tâm hồn tinh tế, thơ mộng mới nhận thấy những vẻ đẹp bình dị như thế. Vẻ đẹp hào hoa lãng mạn của người lính Tây Tiến cũng thể hiện trong nỗi nhớ quê hương và con người nơi họ gắn bó. Khi đêm về, những giấc mơ về Hà Nội thương nhớ, về người con gái Hà thành thanh lịch nền nã lại hiện lên trong nỗi nhớ "đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm". Qua đó, ta thấy rằng, người lính Tây Tiến ngoài việc khoác lên mình sức mạnh hào hùng, bi tráng, còn chất chứa sâu bên trong là những trái tim mềm mại, những tâm hồn lãng mạn dành cho quê nhà nói chung và đặc biệt "dáng kiều thơm" trong lòng nói riêng.