Tài liệu hướng dẫn soạn bài Sống chết mặc bay giúp em dễ dàng tìm hiểu nội dung tác phẩm, hiểu được mục đích phê phán hiện thực, tấm lòng nhân đạo của tác giả cũng như những thành công nghệ thuật của truyện ngắn.
Với những hướng dẫn chi tiết trả lời câu hỏi sách giáo khoa dưới đây các em không chỉ soạn bài tốt mà còn nắm vững các kiến thức quan trọng của tác phẩm này.
Cùng tham khảo...
Tìm hiểu về tác giả, tác phẩm
1. Tác giả
- Phạm Duy Tốn (1883 - 1924) : nguyên quán làng Phượng Vũ, huyện Thường Tín, tỉnh Hà Tây (nay thuộc Hà Nội) ; sinh quán thôn Đông Thọ (nay là phố Hàng Dầu, Hà Nội).
- Là nhà văn xã hội tiên phong của nền văn học mới Việt Nam hồi đầu thế kỷ 20, một trong số ít người có thành tựu đầu tiên về thể loại truyện ngắn hiện đại.
- Phạm Duy Tốn viết văn không nhiều, các tác phẩm của ông thường có khuynh hướng hòa nhập vào xã hội hiện thực rất rõ ràng, sâu sắc.
- Mặc dù còn chịu ít nhiều ảnh hưởng của xu hướng đạo đức truyền thống nhưng những truyện ngắn của Phạm Duy Tốn đã thiên về phản ánh hiện thực xã hội thối nát thời bấy giờ. Trong Sống chết mặc bay, ông tố cáo giai cấp thống trị độc ác bất nhân, chỉ ham ăn chơi phè phỡn, để mặc dân chúng trong cảnh ngập lụt.
- Toàn bộ văn nghiệp của ông chỉ để lại có bốn truyện ngắn: Bực mình hay Câu chuyện thương tâm (1914), Sống chết mặc bay! (1918), Con người Sở Khanh (1919), Nước đời lắm nỗi (1919).
2. Tác phẩm
- "Sống chết mặc bay!" là truyện ngắn đầu tay và nổi tiếng nhất của Phạm Duy Tốn, cũng là truyện ngắn đầu tiên của nền văn học mới Việt Nam, in trên báo Nam Phong tháng 12 năm 1918.
- Sự canh tân của truyện ngắn Sống chết mặc bay! không chỉ ở nội dung và các chi tiết miêu tả rất đắt, mà còn ở hình thức thể hiện mới mẻ.
- Nội dung: Truyện lên án gay gắt tên quan phủ "lòng lang dạ thú" và bày tỏ niềm thương cảm trước cảnh "nghìn sầu muôn thảm" của nhân dân do thiên tai và cũng do thái độ vô trách nhiệm của kẻ cầm quyền gây nên. Dường như hiện thực đời sống đã được “nén” chặt lại nhằm mục đích khắc hoạ nổi bật một hiện tượng, một nét bản chất trong quan hệ nhân sinh hay trong đời sống tâm hồn con người.
- Nghệ thuật:
+ Lời văn cụ thể, sinh động, các chi tiết miêu tả rất đắt, hình thức thể hiện mới mẻ
+ Kết hợp thành công nghệ thuật tương phản và nghệ thuật tăng cấp
+ Thành công trong việc mô tả hai hình ảnh tương phản đối lập gay gắt: những người nông dân vất vả, hoảng hốt và hoàn toàn tuyệt vọng trước thiên tai; còn viên quan sở tại an nhàn, hưởng thụ, mặc kệ số phận dân đen.
- Bố cục: 3 phần
+ Phần 1 (Từ đầu đến ... “khúc đê này hỏng mất”) : Nguy cơ vỡ đê và sự chống đỡ của người dân.
+ Phần 2 (Tiếp theo đến "Điếu mày") : Cảnh quan phủ cùng nha lại đánh tổ tôm trong khi "đi hộ đê".
+ Phần 3 (Còn lại) : Cảnh đê vỡ, nhân dân lâm vào tình trạng thảm sầu.
3. Tóm tắt ngắn gọn tác phẩm Sống chết mặc bay
Nửa đêm, ở làng X thuộc phủ X, nước sông Nhị Hà ngày một dâng cao khiến khúc đê có nguy cơ vỡ. Hàng trăm hàng nghìn người dân ra sức chống chọi với sức nước. Trong khi đó bậc Quan phụ mẫu – kẻ được cử đi để giúp dân hộ đê lại đi chơi tổ tôm với đám nha lại trong đình. Hắn ung dung chơi bài cùng với bao kẻ hầu người hạ ngồi bên cạnh, lại còn mang biết bao đồ đạc quí hiếm để đi hộ đê. Y mải miết chơi tổ tôm đến mức ko biết gì đến những tiếng kêu, tiếng tù và của dân phu và bao người dân ở ngoài đê. Ngay cả khi có người vào báo đê vỡ , hắn lại mắng chửi rồi lại ung dung chơi bài tiếp. Cuối cùng, khi quan lớn ù ván bài thật to, cũng là lúc khắp mọi nơi miền đó, nước tràn lênh láng, xoáy thành vực sâu, nhà cửa trôi băng, lúa má ngập hết, kẻ sống không chỗ ở, kẻ chết không nơi chôn.
Tham khảo thêm các bài tóm tắt khác: Tóm tắt nội dung tác phẩm Sống chết mặc bay
Hướng dẫn soạn bài Sống chết mặc bay
Đọc - hiểu
1 - Trang 81 SGK
Sống chết mặc bay có thể chia làm mấy đoạn? Mỗi đoạn nói gì?
Trả lời:
Truyện ngắn Sống chết mặc bay có thể chia làm 3 đoạn:
- Đoạn 1 (từ đầu đến “Khúc đê này hỏng mất”): Nguy cơ đê bị vỡ và sự chống đỡ của người dân.
- Đoạn 2 (tiếp theo đến “Điếu, mày!”): Quan phụ mẫu vô trách nhiệm, mải mê bài bạc trong khi đi hộ đê.
- Đoạn 3 (còn lại): Đê bị vỡ, nhân dân lâm vào cảnh thảm sầu.
2 - Trang 81 SGK
Phép tương phản (cũng gọi là đối lập) trong nghệ thuật là việc tạo ra những hành động, những cảnh tượng, những tính cách trái ngược nhau để qua đó làm nổi bật một ý tưởng bộ phận trong tác phẩm hoặc tư tưởng chính của tác phẩm.
Dựa vào định nghĩa trên, em hãy:
a) Chỉ ra hai mặt tương phản cơ bản trong truyện Sống chết mặc bay.
b) Phân tích làm rõ từng mặt trong sự tương phản đó.
c) Chỉ qua hai mặt tương phản, hình ảnh tên quan phủ đi "hộ đê" được tác giả khắc họa như thế nào?
d) Nêu lên dụng ý của tác giả trong việc dựng cảnh tương phản này.
Trả lời:
a) Hai mặt tương phản cơ bản trong truyện Sống chết mặc bay: Một bên là người dân vật lộn, chống chọi với mưa gió hết sức căng thẳng, vất vả. Bên kia là viên quan đi hộ đê ngồi trong chỗ an toàn, nhàn nhã, mải mê bài bạc, không cho phép ai quấy rầy ván bài của mình, coi việc đánh bài là trên hết, mặc dân sống chết khi đê vỡ.
b) Những người dân hộ đê: Làm việc liên tục từ chiều đến gần một giờ đêm. Họ bì bõm dưới bùn lầy, ướt như chuột lột, ai ai cũng mệt lử cả rồi; trong khi mưa tầm tã trút xuống, nước sông cuồn cuộn bốc lên. Tác giả nhận xét: “Tình cảnh trông thật là thảm”.
c) Viên quan đi hộ đê thì ngồi trong đình ở chỗ cao ráo, an toàn. Người gãi chân, kẻ quạt mát, các tay chân ngồi hầu bài. Khung cảnh nhàn nhã, đường bệ, nguy nga. Quan chỉ mê bài. Đáng lẽ phải tắm mưa, gội gió, đứng trên đê đốc thúc, thì quan lại ngồi chơi nhàn nhã, có kẻ hầu, người hạ. Quan gắt khi có người báo tin đê vỡ. Quan đỏ mặt tía tai đòi cách cổ, bỏ tù người dân báo đê vỡ. Và y tiếp tục vui mừng vì đã ù ván bài, mặc cho dân rơi vào cảnh đê vỡ, “tình cảnh thảm sầu” không sao kể xiết.
d) Tác giả dựng lên hai cảnh tương phản nhằm mục đích so sánh, làm nổi bật sự đối lập. Người có trách nhiệm thì vô trách nhiệm, chỉ ham mê bài bạc. Những người dân thì phải dầm mưa gội gió, nhọc nhằn, chống chọi với thiên nhiên một cách tuyệt vọng. Cuối cùng, sự vô trách nhiệm của viên quan đã dẫn đến cảnh đê vỡ. Quan thì sung sướng vì nước bài cao, dân thì khổ vì nước lụt.
3 - Trang 82 SGK
Trong nghệ thuật văn chương còn có phép tăng cấp (lần lượt đưa thêm chi tiết và chi tiết sau phải cao hơn chi tiết trước), qua đó làm rõ thêm bản chất một sự việc, một hiện tượng muốn nói. Trong Sống chết mặc bay, tác giả đã kết hợp khéo léo phép tương phản và phép tăng cấp để bộc lộ rõ nét tính cách của nhân vật.
Em hãy phân tích, chứng minh ý kiến trên bằng cách trả lời các câu hỏi sau:
a) Sự tăng cấp trong việc miêu tả mức độ của trời mưa, của độ nước sông dâng cao, của nguy cơ vỡ đê, của cảnh vỡ đê vất vả, căng thẳng của người dân (trong đó có mức độ của tiếng trống đánh, ốc thổi, tiếng người gọi nhau sang hộ đê) là thế nào?
b) Sự tăng cấp trong việc miêu tả mức độ đam mê bài bạc của tên quan như thế nào?
c*) Hãy nhận xét về tác dụng của sự kết hợp hai nghệ thuật tương phản và tăng cấp trong việc vạch trần bản chất "lòng lang dạ thú" của tên quan phủ trước sinh mạng của người dân.
Trả lời:
a) Phép tăng cấp đã được sử dụng để miêu tả tình cảnh nguy ngập của khúc đê. Mưa mỗi lúc một tầm tã, nước sông càng dâng cao, dân chúng thì đuối sức, mệt lử cả rồi.
b) Phép tăng cấp cũng được sử dụng để miêu tả thái độ vô trách nhiệm, lòng lang dạ thú của viên quan. Viên quan hộ đê không cùng dân chống đỡ mà ngồi trong đình vững chãi, an toàn. Bao kẻ phải hầu hạ quan. Không phải là vì công việc mà chỉ vì một thú chơi bài. Quan chơi bài nhàn nhã, ung dung. Quan gắt khi có người quấy rầy. Quan quát mắng, đòi cách cổ, bỏ tù khi có người báo đê vỡ. Quan sung sướng vì ván bài ù. Mức độ vô trách nhiệm và cáu gắt vô lí của quan càng thể hiện rõ nét.
c*) Sự kết hợp của nghệ thuật tương phản và tăng cấp đã tố cáo và phê phán hành động ham mê bài bạc và vô trách nhiệm của viên quan. Nếu viên quan chỉ ham đánh bạc thì đó là thói xấu trong sinh hoạt của cá nhân y. Nhưng y đánh bạc khi làm công vụ, cụ thể là khi đi hộ đê, liên quan đến tính mạng và tài sản của dân chúng thì đó là sự vô trách nhiệm. Y thắng ván bài đã chờ thì y sung sướng là lẽ thường tình. Nhưng y thắng bài khi đê vỡ, y sung sướng khi bao người dân khổ sở, cùng cực thì sự vui mừng của y là một hành động phi nhân tính của kẻ lòng lang dạ thú. Chính sự kết hợp này đã làm cho tính chất tố cáo và phê phán thêm sâu sắc.
Văn mẫu tham khảo: Phân tích nhân vật quan phụ mẫu trong Sống chết mặc bay
4 - Trang 82 SGK
Hãy phát biểu chung về giá trị hiện thực, nhân đạo và nghệ thuật (ngôn ngữ và hình tượng nhân vật,...) của truyện Sống chết mặc bay.
Trả lời:
+ Giá trị hiện thực của truyện Sống chết mặc bay là đã phản ánh bộ mặt của giai cấp thống trị mà tiêu biểu là tên quan có vai trò “cha mẹ” người dân nhưng đã chỉ ham mê bài bạc, hết sức vô trách nhiệm, làm cho dân chúng khốn khổ vì đê vỡ, nước lụt.
+ Giá trị nhân đạo của truyện là đã cảm thông với sự vất vả, khốn khổ của người lao động trước cảnh thiên tai xảy ra do thái độ vô trách nhiệm của bọn quan lại.
+ Giá trị nghệ thuật: Đây là truyện ngắn viết theo kiểu hiện đại bằng chữ Quốc ngữ. Nhân vật đã bước đầu có tính cách. Tác giả đã sử dụng biện pháp tương phản, tăng cấp, kết hợp với lời bình luận trực tiếp để tố cáo và phê phán. Nhân vật quan phụ mẫu đã bộc lộ bản chất xấu xa, vô trách nhiệm qua các hành động, lời nói của y với tay chân và với người dân.
Soạn bài Sống chết mặc bay phần Luyện tập
1 - Trang 83 SGK
Những hình thức ngôn ngữ đã được vận dụng trong truyện Sống chết mặc bay là gì? Hãy trả lời câu hỏi trên bằng cách đánh dấu theo bảng thống kê sau đây:
Trả lời:
Các hình thức ngôn ngữ đã được vận dụng trong truyện Sống chết mặc bay:
| Hình thức ngôn ngữ | Có | Không |
| Ngôn ngữ tự sự | X | |
| Ngôn ngữ miêu tả | X | |
| Ngôn ngữ biểu cảm | X | |
| Ngôn ngữ người kể chuyện | X | |
| Ngôn ngữ nhân vật | X | |
| Ngôn ngữ độc thoại nội tâm | X | |
| Ngôn ngữ đối thoại | X |
2* - Trang 83 SGK
Qua ngôn ngữ đối thoại của quan phủ, em thấy tính cách của nhân vật đó như thế nào? Hãy nêu nhận xét về mối quan hệ giữa ngôn ngữ và tính cách nhân vật.
Trả lời:
Qua ngôn ngữ đối thoại của tên quan phủ, có thể thấy hắn hiện lên với một nhân cách xấu xa, bỉ ổi. Đó là một tên quan vô trách nhiệm, tham lam và tàn bạo. Từ đây cũng cần phải rút ra một nhận định rằng: trong tác phẩm tự sự ngôn ngữ có vai trò vô cùng quan trọng trong việc hình thành nên tính cách của nhân vật.
>>> Đọc thêm: Đề cương ôn tập học kì 2 Ngữ văn lớp 7 bài Sống chết mặc bay
Hướng dẫn soạn bài Sống chết mặc bay ngắn nhất
Đây là bài soạn siêu ngắn gồm những nội dung cơ bản giúp em nắm chắc được những kiến thức cần thiết về tác phẩm.
Đọc - hiểu
Câu 1:
Tác phẩm có thể chia làm 3 đoạn:
- Đoạn 1 (Từ đầu … Khúc đê này hỏng mất) : Tình hình đê vỡ và sức chống đỡ.
- Đoạn 2 (tiếp … Điếu, mày ! ) : Cảnh quan phụ mẫu đánh tổ tôm bài bạc.
- Đoạn 3 (còn lại) : Kết cục đê vỡ, nhân dân lâm vào lầm than.
Câu 2:
a. Hai mặt tương phản cơ bản : Một bên người dân vật lộn, chống chọi mưa gió căng thẳng. Một bên quan lại bài bạc nhàn nhã.
b. Làm rõ sự tương phản :
- Dân hộ đê : Gần một giờ đêm, mưa tầm tã, nước sông cao. Cảnh tượng nguy kịch, người đã mệt lử nhưng trời vẫn mưa như trút. Sức đê yếu hơn sức nước.
- Quan phủ nha lại ung dung bài bạc : Trong đình cao ráo, vững chãi, không khí tĩnh mịch, trang nghiêm, đường bệ, nguy nga, đương vui cuộc tổ tôm.
c. Qua hai mặt tương phản, hình ảnh tên quan phủ đi “hộ đê” được khắc họa :
- Ngồi nơi an toàn, đẹp đẽ, có người hầu bài.
- Dùng đồ ngon vật lạ, sang trọng.
- Tư thế đường bệ, ung dung, nhàn nhã.
- Không màng chuyện đê vỡ, thậm chí còn khó chịu. Khi quan vui mừng ù ván bài cũng là lúc nước tràn, nhà cửa trôi, kẻ sống người chết.
d. Dụng ý của tác giả trong việc dựng cảnh tương phản này : so sánh nổi bật sự đối lập, tăng sự khổ cực của nhân dân cũng tăng lên sự vô trách nhiệm của kẻ làm quan. Mục đích cuối cùng là tố cáo sự vô trách nhiệm, ham mê bài bạc của lũ quan.
Câu 3:
a. Sự tăng cấp trong miêu tả người dân hộ đê :
- Mưa mỗi lúc một nhiều.
- Mực nước mỗi lúc càng cao.
- Âm thanh mỗi lúc một ầm ĩ.
- Sức người mỗi lúc một yếu.
- Nguy cơ đê vỡ mỗi lúc một đến gần.
b. Sự tăng cấp trong miêu tả độ đam mê bài bạc của quan :
- Mê bài bạc đến vứt bỏ trách nhiệm.
- Bên ngoài càng ầm ĩ mà vẫn điềm nhiên nhàn nhã.
- Sung sướng cực độ ù ván bài to trong khi bên dưới đã vỡ đê.
c*. Sự kết hợp hai nghệ thuật tương phản và tăng cấp đã bóc trần bản chất “lòng lang dạ thú” của bọn quan phủ : vô trách nhiệm, mải mê ăn chơi, ích kỉ, nhẫn tâm đến mất nhân tính.
Câu 4:
Giá trị hiện thực, nhân đạo và nghệ thuật của Sống chết mặc bay :
- Hiện thực : phản ánh sự đối lập giữa cuộc sống, sinh mạng nhân dân với bọn quan lại.
- Nhân đạo : thể hiện niềm thương cảm trước cuộc sống lầm than cơ cực của nhân dân, cũng là thương cảm nhân dân bị bọn quan vô trách nhiệm cầm quyền.
- Nghệ thuật : kết hợp hai nghệ thuật tương phản và tăng cấp khéo léo. Lời văn sinh động, đầy cảm xúc, miêu tả nhân vật sắc nét.
Luyện tập
Câu 1:
Có tất cả các ngôn ngữ nêu đã nêu trừ ngôn ngữ độc thoại nội tâm.
Câu 2*:
- Ngôn ngữ đối thoại của tên quan phủ thường ngắn, gọn, có khi trống không mang tính mệnh lệnh. Lúc trách mắng thì tuôn ra tràng dài. Điều này bộc lộ một tên quan hống hách, mê bài bạc, vô trách nhiệm, vô nhân tính.
- Ngôn ngữ phù hợp với tính cách. Ngôn ngữ phản ánh tính cách, tính cách bộc lộ qua ngôn ngữ.
Xem thêm: Phân tích tác phẩm Sống chết mặc bay
-/-
Trên đây là nội dung hướng dẫn chi tiết soạn văn 7 bài Sống chết mặc bay nằm trong chương trình học môn Ngữ Văn lớp 7 đã được Học Tốt biên soạn với mục đích giúp các em học sinh tham khảo. Chúc các em luôn đạt kết quả cao trong học tập.
[ĐỪNG SAO CHÉP] - Bài viết này chúng tôi chia sẻ với mong muốn giúp các bạn tham khảo, góp phần giúp cho bạn có thể để tự soạn bài Sống chết mặc bay một cách tốt nhất. "Trong cách học, phải lấy tự học làm cố" - Chỉ khi bạn TỰ LÀM mới giúp bạn HIỂU HƠN VỀ BÀI HỌC và LUÔN ĐẠT ĐƯỢC KẾT QUẢ CAO.