Trước khi đọc
Câu hỏi 1: Chiến tranh - hai tiếng ấy gợi cho bạn những ấn tượng, suy nghĩ gì? Nêu một số kênh thông tin đã đưa lại cho bạn những hiểu biết nhất định về chiến tranh.
Trả lời:
- Chiến tranh – hai tiếng đầy bi thương và đau đớn. Nó gợi lên trong tôi những hình ảnh về sự tàn phá, mất mát và đau khổ. Chiến tranh là một cuộc đấu tranh đẫm máu, khiến con người phải chịu đựng những hậu quả về cả vật chất và tinh thần. Tuy nhiên, chiến tranh cũng là một bài học đắt giá về sự đoàn kết, hy sinh và lòng yêu nước.
- Một số kênh thông tin đem lại hiểu biết về chiến tranh cho chúng ta:
+ Đài truyền hình Việt Nam VTV
+ Các trang web, báo điện tử chính thống của chính phủ, quốc gia
+ Các cuốn tiểu thuyết viết về chiến tranh
Câu hỏi 2: Bạn đã học, đã đọc những tác phẩm văn học nào viết về đề tài chiến tranh? Nêu ấn tượng nổi bật của bạn về một trong số những tác phẩm ấy.
Trả lời:
- Một số tác phẩm viết về chiến tranh ví dụ như “Những ngôi sao xa xôi” - Nguyễn Minh Châu; “Mảnh trăng cuối rừng” - Nguyễn Minh Châu; “Mãi mãi tuổi hai mươi” - Nguyễn Văn Thạc; “Nhật ký Đặng Thùy Trâm” - Đặng Thùy Trâm...
- Với tác phẩm “Nhật kí Đặng Thùy Trâm”. Một cuốn nhật kí nhặt được bên xác của một nữ Việt Cộng đã suýt bị người lính Mỹ ném vào lửa, nhưng người phiên dịch đã khuyên anh ta nên giữ lại vì trong đó có lửa. Nhật kí Đặng Thùy Trâm là những ghi chép hàng ngày của một người nữ bác sĩ về cuộc sống của chị nơi chiến tuyến. Cuốn nhật kí là thế giới riêng của người trí thức nhạy cảm mà không yếu đuối, tha thiết với cuộc sống mà không hề sợ hãi trước những gian nan. Ở đó ta vẫn gặp những băn khoăn trăn trở trước tình yêu, trước cuộc sống phức tạp hàng ngày, những nỗi buồn, nỗi nhớ nhung, sự cô đơn của một người con gái, nhưng đồng thời chúng ta cũng thấy được một ý chí mãnh liệt, những lời nói tự động viên cảnh tỉnh, một lòng can đảm phi thường - những điều đã làm nên một thế hệ anh hùng.
Trong khi đọc:
1. Yếu tố ngoại cảnh nào đã góp phần làm sống dậy kí ức chiến tranh của nhân vật Kiên?
Những yếu tố ngoại cảnh: giữa đêm lạnh giá, màn mưa mỏng đang chầm chậm tràn ngang qua bầu không khí xanh xám run rẩy, gió Đông Bắc thổi.
2. Kiên đã sống trong trạng thái như thế nào khi bị kí ức chiến tranh khuấy đảo?
Kiên đã sống trong trạng thái:
- Hồn phách xiêu lạc, ý thức mờ mịt, lú lẫn, mê mẩn Kiên đi đi lại lại, kí ức lóe chớp.
- Tay mỏi tê, run lên, tim như rách dần, cả hai buồng phổi nghẹt khói thuốc, miệng khô đắng, cổ tắc lại, nấc, anh cắm đầu viết.
3. Điều gì để lại ấn tượng nặng nề nhất trong kí ức của Kiên?
Để lại ấn tượng nặng nề nhất trong kí ức của Kiên đó chính là trận tử chiến truông Gọi Hồn với những diễn biến nặng nề của nó và số phận bi thảm của tiểu đoàn anh.
4. Có thể hiểu như thế nào về ý tưởng: con người Kiên sẽ được “phục sinh trong chuỗi dài tái hiện”?
Kiên là một người đã từ chiến trường trở về, anh đã sống trong những năm tháng đau thương, khốc liệt của chiến tranh nên khi đất nước hòa bình, Kiên vẫn sống trong sự ám ảnh, day dứt dù anh đã trở về với cuộc sống bình yên thường nhật. Kiên được phục sinh, phục sinh sau cái chết chóc nơi chiến trường nhưng sự phục sinh ấy là chuỗi dài tái hiện vì từng phút từng giây anh không thể nào quên được những khoảnh khắc trong chiến tranh, không thể quên tiểu đội mình đã hi sinh như thế nào nên đó chính là ý của câu con người Kiên sẽ được phục sinh trong chuỗi dài tái hiện.
5. Tác giả đã miêu tả như thế nào về quá trình phục hiện của thế giới kí ức?
* Miêu tả tâm trạng nội tâm của nhân vật Kiên:
- Con người nội tâm trong anh cô quạnh, âu sầu không hề cảm thấy gió lạnh chiều tà: Sự cô đơn trong con người Kiên, khiến anh không cảm nhận được những gì diễn ra xung quanh kể cả những cơn gió lạnh.
- ... lặng lẽ đưa mắt nhìn vượt khỏi tầm mắt, vươn tới cõi xa xăm bên ngoài biên giới của tư duy, đạt đến cõi hòa đồng của người sống và người chết…: Sự mong mỏi đến cùng cực, sự khát khao muốn gặp gỡ những người đồng đội đã mất của mình.
- Và, trên một vùng không gian tinh thần ấy Kiên thấy hiện rõ rệt một cách bí ẩn…. một gương mặt mà đã từ lâu anh đã quên lãng: Từ sự khát khao mong mỏi, trong kí ức anh lúc này hiện ra một gương mặt mà từ lâu anh đã quên, có thể là một người bạn cũ, một người đồng đội cũ tại chiến trường và đó chính là hình ảnh đầu tiên xuất hiện.
- Các kí ức trong đoạn đời, kỉ niệm khác lần lượt kế tiếp nhau như: Kí ức về trưa mùa khô rực rỡ nắng, hoa đầy trong những khoảnh khắc rừng thưa…; Kí ức về một ngày mưa lũ gian truân bên bờ Sa Thầy vào rừng hái măng đào củ; Những bờ suối, bãi lai, buôn nhỏ hoang tàn; Những gương mặt đàn bà mến thương xa lạ gợi niềm nhớ nhung âu yếm… niềm đau của mối tình…
* Miêu tả kí ức nhân vật:
- Nhà văn sử dụng những từ ngữ kí ức xa vời, trập trùng, lạnh lẽo, khắc nghiệt, thẳm sâu.
- Bên cạnh đó tác giả còn sử dụng biện pháp so sánh kí ức ấy như rừng như núi trong lòng chiều ấy làm cho tâm hồn không còn có thể dừng mắt ở điểm nào nữa trên cõi không cùng của quá khứ.
→ Để miêu tả quá trình phục hiện kí ức của Kiên, trước hết nhà văn đã tập trung miêu tả sự cô đơn trong lòng nhân vật, sau đó là khát khao muốn gặp gỡ đồng đội. Đó chính là nguyên nhân dẫn đến một loạt các kí ức hiện về.
6. Dưới tác động của kí ức, kết cấu cuốn tiểu thuyết mà Kiên đang viết phát triển theo chiều hướng nào?
- Sự lặp lại của các tình tiết, không có sự mới mẻ: Những chương sau như là điệp khúc của các chương phía trước. Những khung cảnh và những tình tiết đã có tự phần đầu rốt cuộc lại đang chờ Kiên ở phần chót
- Tuy nhiên ấy là bởi dòng trôi của tiểu thuyết này nó như thế, tự nó chứ không phải tự Kiên
- Tác phẩm tự nó cấu trúc như thế nên thời gian của nó, tự định hướng, chọn luồng và tự chọn lấy một bến bờ. Còn Kiên, anh chỉ là người viết, bền bỉ và lặng lẽ hòa nhập thân phận mình vào cộng đồng số phận các nhân vật.
- Nói chung anh hết sức thụ động, hầu như trở thành bất khả tri trước các trang viết của mình… anh như hoàn toàn cam chịu cái logic bí ẩn của trí nhớ và tưởng tượng.
→ Do anh đã bị cuốn theo dòng tưởng tượng, dòng hồi ức về quá khứ trong năm tháng chiến tranh, anh quá ám ảnh về nó nên anh như hòa vào câu chuyện mà không làm chủ được ngòi bút của mình.
7. Sự thờ ơ của người đời đối với Kiên nói lên điều gì?
- Trong tác phẩm, sự thờ ơ của người đời đối với Kiên thể hiện nhiều điều:
+ Sự vô cảm đối với một người đã trải qua chiến tranh: Người đời thường không nhìn thấy sâu bên trong nhân vật Kiên, không thể cảm nhận được những mất mát và đau thương mà anh phải chịu đựng. Họ không biết đặt mình vào hoàn cảnh người khác.
+ Sự lãng quên hậu quả và mất mát của chiến tranh: Có lẽ họ coi chiến tranh là một phần quá khứ muốn quên đi, không muốn tiếp tục suy nghĩ về nó, không chú ý đến tinh thần người lính đã trải qua.
→ Sự thờ ơ ấy thể hiện sự thiếu hiểu biết, sự lãng quên và không đồng cảm với những người phải chịu đau khổ trong chiến tranh.
8. Chú ý sự xuất hiện của người kể chuyện xưng “tôi”.
Về sau, khi bằng một cách nào đó, có được trong tay toàn bộ bản thảo trữ trên tầng áp mái trong phòng người đàn bà bị câm, không hiểu sao tôi thấy khá yên tâm với sự đảm bảo thầm lặng của chị để có thể kiên nhẫn đọc kĩ càng, thậm chí từng trang.
9. Người kể chuyện gặp khó khăn gì khi đọc những trang văn bản thảo do “nhà văn phường chúng tôi” để lại?
Người kể chuyện gặp khó khăn khi đọc những trang văn của bản thảo:
- Sự lộn xộn của thứ tự bản thảo: Cố gắng sắp xếp để tìm lại một trình tự mong có thể đọc nhưng chẳng có một trình tự nào hết. Trang nào cũng hầu như là trang đầu, trang nào cũng có vẻ là trang cuối
- Các trang bản thảo bị thiếu do nhiều nguyên nhân như bị đốt, bị mối xông, tác giả loại, nhưng dù không do những nguyên nhân ấy thì đây cũng là một sáng tác dựa trên cảm hứng của sự rối bời.
- Mạch truyện không ngừng đứt gãy, từ đầu đến cuối không nổi một tuyến chung, toàn là những khối thù hình: đột nhiên đứt gãy, sự so sánh bị quét sạch khỏi giữa chừng trang giấy y như thể rơi vào một kẽ nứt nào đó của thời gian tác phẩm, thiếu mạch lạc, thiếu bao quát.
→ Từ đây tác giả đánh giá các trang viết chứng tỏ sự hụt hẫng của tư duy người viết, chứng tỏ cái vẻ lực bất tòng tâm của y.
10. Giữa người kể chuyện và Kiên có những điểm chung gì?
- Chung một nỗi buồn, nỗi buồn chiến tranh mênh mang, nỗi buồn cao cả, cao hơn hạnh phúc và vượt trên đau khổ.
- Nhờ nỗi buồn mà thoát khỏi chiến tranh, thoát khỏi bị chôn vùi trong cảnh chém giết triền miên, trong cảnh khốn khổ của những tay súng… để bước trở lại con đường riêng của mỗi cuộc đời.
- Dù cuộc đời chẳng sung sướng gì và đầy tội lỗi nhưng họ vẫn cho rằng đó là cuộc đời đẹp đẽ nhất mà chúng tôi hi vọng.
- Họ có chung một mong muốn là khát khao hòa bình.
11. Vì sao người kể chuyện lại xem dòng hồi tưởng của Kiên thể hiện “niềm cảm hứng, niềm lạc quan quay ngược về quá khứ”?
Bởi vì nhờ những dòng kí ức đó mà Kiên được vĩnh viễn sống trong những ngày tháng đau thương nhưng huy hoàng, những ngày bất hạnh nhưng chan chứa tình người... ngày mà tất cả đều còn rất son trẻ, trong trắng và chân thành.
Sau khi đọc:
Nội dung chính: Đoạn trích kể về nhân vật Kiên đã từng tham gia chiến tranh, nay bị ám ảnh bởi những kí ức đau thương của cuộc chiến. Anh lựa chọn viết lách để được phục sunh tinh thần. Nhờ vậy mà anh tìm ra ý nghĩa sâu sắc và hướng đi mới trong cuộc sống, sự bình an trong tâm hồn.
Câu 1: Nêu ấn tượng ban đầu của bạn về nét khác biệt của đoạn trích này so với các đoạn trích tiểu thuyết khác đã học.
Trả lời:
Ấn tượng của em về đoạn trích “Nỗi buồn chiến tranh”:
- Truyện có ít sự kiện.
- Nhân vật trong đoạn trích gần như không có hành động bên ngoài mà chỉ có hành động bên trong.
- Câu chuyện được kể từ hai ngôi: ngôi thứ ba (phần 1) và ngôi thứ nhất (phần 2)
Câu 2: Tóm tắt nội dung từng phần của đoạn trích. Qua các nội dung đó, bạn hiểu thêm điều gì về yếu tố sự kiện vốn được xem là một vật liệu cơ bản dùng để xây dựng tác phẩm truyện (trong đó có tiểu thuyết)?
Trả lời:
- Tóm tắt từng phần nội dung của đoạn trích:
+ Phần 1: Người kể chuyện ngôi thứ ba, kể về trạng thái luôn sống với kí ức chiến tranh của nhân vật Kiên – dòng kí ức đã thôi thúc anh cầm bút để ghi chép lại tất cả trải nghiệm.
+ Phần 2: Người kể chuyện xưng tôi, kể về những ấn tượng, cảm xúc, suy tư của mình khi đối diện với núi bản thảo bộn về mà Kiên bỏ lại.
- Yếu tố sự kiện vốn được xem là một vật liệu cơ bản dùng để xây dựng một tác phẩm truyện đó là những biến cố, kí ức, tình huống mà nhân vật trải qua trong cuộc đời, đưa ra những thách thức và tạo ra sự phát triển cho câu chuyện.
Câu 3: Trạng thái tâm lí thường trực của nhân vật Kiên là gì? Liệt kê những từ ngữ đã được tác giả sử dụng để miêu tả trạng thái tâm lí đó.
Trả lời:
- Trạng thái tâm lí thường trực của nhân vật Kiên là những cảm xúc buồn bã, mất mát, cô đơn và tuyệt vọng.
- Những từ ngữ đã được tác giả sử dụng để miêu tả trạng thái tâm lí đó: cô quạnh, âu sầu, hồn xiêu phách lạc, ý thức mở mịt, lú lẫn, mê mẩn, bi quan bế tắc, lực bất tòng tâm...
Câu 4: Trong hồi ức của Kiên, chiến tranh đã hiện lên với khuôn mặt như thế nào? Theo hiểu biết của bạn, đây có phải là khuôn mặt duy nhất của chiến tranh hay không? Vì sao?
Trả lời:
- Trong hồi ức của Kiên, chiến tranh thường được hiện lên với một khuôn mặt đầy đau đớn, khó khăn và mất mát. Cảnh tượng của chiến tranh thường là của một thế giới đầy bạo lực, cô đơn và tuyệt vọng, nơi mà những con người phải đối mặt với sự khốn khổ và mất mát hàng ngày.
- Tuy nhiên đây không phải là khuôn mặt duy nhất của chiến tranh, nhất là trong cuộc chiến tranh chống đế quốc Mỹ xâm lược. Từ góc nhìn khác, người ta có thể thấy vẻ hào hùng, lãng mạn của nó, bất chấp thực tế khốc liệt. Nhiều tác phẩm như: Bài thơ về tiểu đội xe không kính, Bài ca xuân 71, Những ngôi sao xa xôi, Mảnh trăng cuối rừng,... đã chứng tỏ điều đó.
Câu 5: Qua đoạn trích, bạn hiểu như thế nào về ý nghĩa của sự nhớ lại đối với đời sống tinh thần một con người?
Trả lời:
Sự nhớ lại đối với đời sống tinh thần không chỉ là việc đơn thuần tái hiện lại quá khứ mà còn mang theo một ý nghĩa sâu sắc về tinh thần con người và hành trình tìm kiếm ý nghĩa của cuộc sống. Nó giúp cho con người tái hiện được kí ức, được sống trong những kỉ niệm huy hoàng thời quá khứ từ đó có thể nhận ra những giá trị, niềm tin và định hình bản thân mình. Không chỉ vậy, những kí ức và hình ảnh từ quá khứ là nguồn cảm hứng và học hỏi không ngừng cho cuộc sống hiện tại và tương lai.
Câu 6: Người kể chuyện đã nêu những nhận xét gì về cuốn tiểu thuyết mà nhân vật Kiên đang viết đó? Những nhận xét đó gợi liên hệ tới đặc điểm nào của tiểu thuyết hiện đại?
Trả lời:
- Người kể chuyện đã nêu những nhận xét về cuốn tiểu thuyết mà nhân vật Kiên đang viết:
+ Là một sáng tác dựa trên nguồn cảm hứng chủ đạo của sự rối bời
+ Mạch truyện không ngừng đứt gãy. Tác phẩm từ đầu đến cuối không hề có nổi một tuyến chung… như thể rơi vào một kẽ nứt nào đó của thời gian tác phẩm.
+ Ta vẫn gọi đó là mất bố cục. Sự thiếu mạch lạc, thiếu bao quát…
- Những nhận xét trên của người kể chuyện khiến ta liên hệ tới đặc điểm thể hiện nội dung đa dạng và bao quát một phạm vi hiện thực rất rộng của tiểu thuyết.
Câu 7: Trong đoạn trích, phần kể lại chuyện Kiên bỏ đi và tôi đọc lại bản thảo của Kiên góp phần soi tỏ được điều gì về bản bản chất nỗi đau buồn của nhân vật chính, về công việc viết tiểu thuyết?
Trả lời:
- Trong đoạn trích, phần kể lại chuyện Kiên bỏ đi và việc đọc bản thảo của Kiên, chúng ta có thể thấy rõ về bản chất và nỗi đau buồn của nhân vật chính, cũng như về quá trình viết tiểu thuyết của anh ta:
+ Kiên là một người lính đã trải qua những trận chiến đẫm máu và những mất mát đau thương trong cuộc chiến tranh. Sau cuộc chiến anh cảm thấy sự cô đơn và tuyệt vọng, mất hướng, mất niềm tin vào cuộc sống và không thể tìm thấy ý nghĩa trong môi trường xã hội sau chiến tranh.
+ Kiên chứng kiến và trải qua nhiều khía cạnh của nỗi đau buồn trong cuộc chiến tranh, từ việc mất đi đồng đội đến sự phân biệt đối xử và cảm giác mất mát liên tục.
+ Việc viết tiểu thuyết không chỉ là một cách để Kiên thể hiện và xử lý những cảm xúc và trải nghiệm cá nhân, mà còn là một phần của quá trình tự giải thoát và tự phục hồi của anh. Ta thấy rằng viết tiểu thuyết đối với Kiên là một hành động để tái hiện trọn vẹn quãng đời đã qua vốn bị cuốn vào vòng xoáy của chiến tranh và thể hiện sự phục sinh tinh thần.
Câu 8: Nêu nhận xét khái quát về sự ý thức của tác giả Bảo Ninh đối với việc lựa chọn hình thức viết phù hợp khi thể hiện vấn đề nỗi buồn chiến tranh.
Trả lời:
- Sự ý thức của tác giả Bảo Ninh đối với việc lựa chọn hình thức viết phù hợp khi thể hiện vấn đề nỗi buồn chiến tranh:
+ Nỗi buồn chiến tranh viết dưới dạng tiểu thuyết lồng trong tiểu thuyết (hình tượng người kể chuyện xưng tôi).
+ Cách viết phi tuyến tính, chồng xếp lẫn lộn các bình diện thời gian, không gian, nương theo dòng tâm tư nặng nề nhưng cũng đấy biến động của nhân vật.
+ Xây dựng diễn biến tâm lí, hành động của nhân vật Kiên: viết tiểu thuyết rồi sau đó bỏ đi đâu chẳng rõ, cái nhìn của Kiên về chiến tranh rất dễ trở thành một cái nhìn mang tính chất áp đặt, chi phối toàn bộ cảm giác, nhận thức của người đọc. Trong tiểu thuyết, tôi chưa từng biết Kiên ngoài đời - đã nêu những nhận xét về anh từ một góc nhìn khách quan. Đến lượt độc giả, tâm trạng và hành xử của Kiên lại lần nữa được soi xét.
* Kết nối đọc - viết
Bài tập: Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) trình bày cảm nhận của bạn về sự lựa chọn của nhân vật Kiên: nhớ và viết để được phục sinh về tinh thần.
Trả lời:
Trong tác phẩm “Nỗi buồn chiến tranh” của nhà văn Bảo Ninh, nhân vật Kiên được xây dựng là một nhân vật đã từng tham gia chiến tranh nên tâm lí cũng như tinh thần của Kiên đã bị ám ảnh bởi những kí ức đau thương của chiến tranh. Anh ta chọn nhớ và viết để được phục sinh về tinh thần. Với hoàn cảnh của nhân vật Kiên, anh ta không thể dứt khỏi kí ức chiến tranh, anh ta khó hòa nhập với cộng đồng nhưng có lẽ, việc nhớ và viết chính là phương pháp trị liệu tốt nhất để anh có thể tìm thấy sự bình an trong tâm hồn, anh có thể gặp lại đồng đội đã hi sinh, có thể nhớ lại kí ức tươi đẹp và có lẽ, đó là lựa chọn phù hợp với Kiên. Viết và nhớ giúp Kiên tìm thấy ý nghĩa và định hướng trong cuộc sống, đồng thời giúp anh ta vượt qua những khó khăn và đau khổ. Với lựa chọn này giúp anh không chỉ đối diện với những thách thức mà còn tìm ra những ý nghĩa sâu sắc và hướng đi mới trong cuộc sống.