Tài liệu hướng dẫn phân tích Bến quê do Đọc Tài Liệu tổng hợp và biên soạn gồm nội dung gợi ý cách làm chi tiết và một số bài văn mẫu hay tham khảo phân tích nội dung truyện ngắn Bến quê của Nguyễn Minh Châu.
Hướng dẫn phân tích truyện Bến quê
Đề bài: Phân tích tác phẩm truyện ngắn "Bến quê" của nhà văn Nguyễn Minh Châu.
1. Phân tích đề
- Yêu cầu: phân tích nội dung truyện ngắn Bến quê.
- Phạm vi tư liệu, dẫn chứng : các câu văn, từ ngữ, chi tiết, hình ảnh tiêu biểu trong tác phẩm Bến quê của Nguyễn Minh Châu.
- Phương pháp lập luận chính: Phân tích.
2. Hệ thống luận điểm
- Luận điểm 1: Cảm nhận của nhân vật Nhĩ về vẻ đẹp thiên nhiên buổi sáng đầu thu.
- Luận điểm 2: Cảm nhận của Nhĩ về Liên.
- Luận điểm 3: Cảm nhận của Nhĩ về bản thân mình.
3. Sơ đồ tư duy phân tích Bến Quê
4. Kiến thức mở rộng
- Một số nhận xét về Nguyễn Minh Châu:
"Nguyễn Minh Châu là người kế tục xuất sắc là một trong những bậc thầy của nền văn xuôi Việt Nam và cũng là người mở đường rực rỡ cho những cây bút trẻ tài năng sau này".
(Nguyễn Khải)
"Niềm tin vào tính bất khả chiến bại của cái đẹp tinh thần, cái thiện đã được khúc xạ ở chỗ, anh (Nguyễn Minh Châu) đã tắm rửa sạch sẽ các nhân vật của mình, họ giống như được bao bọc trong một bầu không khí vô trùng".
(Nikolai Nikulin)
Dàn ý chi tiết phân tích truyện ngắn Bến quê
1. Mở bài
- Giới thiệu tác giả Nguyễn Minh Châu:
+ Nguyễn Minh Châu (1930 - 1989) là nhà văn có ảnh hưởng quan trọng đối với văn học Việt Nam trong giai đoạn chiến tranh Việt Nam và thời kỳ đầu của đổi mới.
- Giới thiệu truyện ngắn Bến quê:
+ Bến quê (1985) là một truyện ngắn xuất sắc của Nguyễn Minh Châu viết về cuộc sống hằng ngày, nghị lực sống của con người, khám phá thế giới nội tâm ở mỗi con người trong những tình huống đầy mâu thuẫn và nghịch lý.
2. Thân bài
a) Phân tích tình huống truyện
- Nhĩ là một người từng đi khắp mọi nơi trên trái đất, không thiếu một xó xỉnh nào, vậy mà đến cuối đời lại bị buộc chặt trên giường bệnh, sự sống gần như bị cạn kiệt.
- Nhĩ khao khát được đặt chân sang bờ bãi bên kia sông, anh đã nhờ cậu con trai thực hiện niềm khao khát của mình nhưng cậu ta lại không hiểu và sa vào đám phá cờ vây trên hè phố.
-> Tình huống đầy éo le và nghịch lí.
=> Cuộc sống số phận con người chứa đựng những điều bất thường, những nghịch lí ngẫu nhiên, vượt ra ngoài dự định và ước muốn cả những hiểu biết và toan tính của con người.
b) Luận điểm 1: Cảm nhận của Nhĩ về vẻ đẹp thiên nhiên
- Hoa bằng lăng cuối mùa trở nên đậm sắc hơn.
- Sông Hồng một màu đỏ nhạt, mặt sông như rộng thêm ra.
- Vòm trời cũng như cao hơn.
- Những tia nắng sớm đang từ từ di chuyển từ mặt nước lên những khoảng bờ bãi bên kia sông,...
-> Cảnh đẹp quê hương hiện lên rất gần gũi, thân thương và quen thuộc, được miêu tả theo trình tự từ gần đến xa nhìn từ khung cửa sổ căn phòng của Nhĩ.
=> Không gian và những cảm xúc ấy vốn quen thuộc, gần gũi nhưng lại rất mới mẻ với Nhĩ, tưởng như lần đầu tiên anh cảm nhận được tất cả vẻ đẹp và sự giàu có của nó.
=> Nhĩ là một người từng trải, yêu cuộc sống và yêu đời.
c) Luận điểm 2: Cảm nhận của Nhĩ về Liên
- "Liên đang mặc tấm áo vá"
- "ngón tay gầy guộc âu yếm vuốt ve bên vai"
- "Mùi thuốc bắc bay vào nhà", "Bước chân rón rén quen thuộc..."
-> Tình yêu thương, tần tảo và đức hy sinh thầm lặng của vợ.
=> Trong những ngày cuối đời, Nhĩ mới thực sự thấu hiểu lòng biết ơn sâu sắc của mình với người vợ tần tảo, hi sinh: "...Nhĩ đã tìm thấy được nơi nương tựa là gia đình trong những ngày này".
d) Luận điểm 3: Cảm nhận của Nhĩ về bản thân
- Khao khát được đặt chân lên bãi bồi bên kia sông
+ "Được đặt chân lên bãi bồi bên kia sông" -> ước muốn bình dị, gần gũi thân thuộc.
=> Sự thức tỉnh con người về giá trị bền vững, bình thường mà sâu xa thường bị lãng quên, sự thức tỉnh có lẫn niềm ân hận, xót xa.
+ Anh nhờ thằng con trai thực hiện ước muốn của mình nhưng nó đã không hiểu được niềm khao khát của cha nó, nên làm một cách miễn cưỡng và rồi bị cuốn hút vào trò chơi hấp dẫn nó gặp trên đường đi, để rồi lỡ mất chuyến đò ngang duy nhất trong ngày.
+ "Con người ta trên đường đời thật khó tránh được những cái vòng vèo hoặc chùng chình"
=> Cuộc sống và số phận con người chứa đầy nghịch lí, vượt ra ngoài dự định ước muốn, mang tính trải nghiệm cuộc đời.
- Hành động kì quặc của Nhĩ ở cuối truyện:
+ Thu hết tàn lực cố gắng nhô mình ra ngoài, như khẩn thiết cậu con trai hãy mau lên chuyến đò, kẻo lỡ.
-> Anh đang nôn nóng, thúc giục con trai.
=> Thức tỉnh mọi người dứt ra khỏi cái vòng vèo, chùng chình trên đường đời, hướng tới giá trị đích thực, giản dị, gần gũi, bền vững.
e) Đặc sắc nghệ thuật:
- Xây dựng nhân vật tư tưởng
- Hình ảnh giàu ý nghĩa biểu tượng
- Miêu tả tâm lý tinh tế
- Xây dựng tình huống nghịch lý
- Trần thuật theo dòng tâm trạng của nhân vật
- Ngôn ngữ và giọng điệu giàu chất suy tư.
3. Kết bài
- Khái quát lại giá trị nội dung tác phẩm Bến quê.
- Cảm nhận của em về tác phẩm.
>>> Tham khảo lại hướng dẫn soạn bài Bến quê để tìm thêm dẫn chứng chi tiết.
Top 3 bài văn đạt điểm cao phân tích truyện ngắn Bến quê của Nguyễn Minh Châu
Phân tích Bến quê bài số 1:
Trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, Nguyễn Minh Châu được xem là một trong những nhà văn vĩ đại nhất của văn học Việt Nam. Ông đã để lại một sự nghiệp văn học đồ sộ gồm những tác phẩm thơ văn lớn như Bức tranh, Dấu chân người lính, Mảnh trăng cuối rừng... Các tác phẩm này đều được sáng tác trong giai đoạn nhà văn đang trên đường tìm kiếm những giá trị tiềm ẩn sâu trong tâm hồn con người, thời kỳ mà con người Việt Nam sống trong lý tưởng và bằng lý tưởng. Tuy nhiên, khi đất nước trở lại bình yên, ông rất nhạy cảm và nhìn thấy sự thay đổi của con người, những cuộc đời nặng nề và đau khổ nhưng lại đầy cảm xúc với cuộc sống. Tác phẩm "Bến quê" của Nguyễn Minh Châu đã để lại những ấn tượng sâu sắc trong lòng độc giả.
Tác phẩm có cốt truyện đơn giản nhưng rất đặc biệt. Nhân vật chính của truyện được đặt vào tình trạng một căn bệnh hiểm nghèo, hoàn toàn bị liệt cả người, không thể di chuyển một chút nào trên giường bệnh. Và trước khi mắc bệnh, anh đã từng gắn bó với một công việc tạo điều kiện cho anh đi đến khắp nơi trên thế giới mà không bỏ lỡ một xó xỉnh nào. Với cách xây dựng tinh tế của tác giả, phần mở đầu truyện đã thu hút sự tò mò của người đọc khiến họ muốn đọc tiếp và tò mò về những tình huống và chi tiết tiếp theo.
Tuy nhiên, không chỉ có tình huống trớ trêu đó mà nhà văn đã xây dựng thêm những tình huống đầy nghịch lý khác nữa. Đó là tình huống khi Nhĩ nhìn thấy vẻ đẹp lạ lùng của bãi bồi ở bên kia sông, ngay trước cửa sổ nhà anh, nhưng anh biết rằng mình sẽ không bao giờ đặt chân lên mảnh đất ấy được dù nó ở rất gần. Nhĩ đã nghĩ ra cách là nhờ con trai mình giúp thực hiện ước muốn đó, nhưng rồi trên đường đi cậu bé lại bị cuốn vào trò chơi cờ trên vỉa hè và lỡ chuyến đò qua sông duy nhất trong ngày. Bằng cách tạo ra một chuỗi nghịch lý như vậy, tác giả muốn truyền đạt cho người đọc sự nhận thức về cuộc sống: cuộc đời con người chứa đựng nhiều bất thường, nghịch lý rất ngẫu nhiên, vòng vèo mà không ai có thể dự đoán và né tránh được.
Mở đầu truyện là cảnh tượng Nhĩ đứng trước cửa sổ phòng nhìn ra toàn cảnh thiên nhiên tươi đẹp, tràn đầy sức sống. Từ gần đến xa, Nhĩ nhận thấy những thứ như bông hoa bằng lăng tím, con sông Hồng như rộng ra, vòm trời cao hơn, bãi bồi bên kia sông trở nên gần gũi... Sự cảm nhận đó không phải của một người bình thường mà là của một người bệnh đã từng đi khắp nơi. Có lẽ, chỉ khi nhìn từ góc độ đó, tác phẩm mới có thể diễn tả được hết những triết lý đầy sâu sắc của cuộc đời, tạo nên một không gian có chiều sâu và rộng. Dù không gian vẫn như xưa không có gì thay đổi, nhưng Nhĩ lại cảm thấy nó mới mẻ và tuyệt đẹp vô cùng. Từ đó, tác phẩm muốn rút ra một triết lý về cuộc đời: quê hương chính là máu thịt, tâm hồn của chúng ta, chúng ta không nên coi nhẹ và phải biết gắn bó và trân trọng nó.
Mỗi người trong chúng ta đều biết rằng gia đình và người thân là nguồn động viên tinh thần quan trọng nhất trong cuộc sống. Đối với nhân vật Nhĩ thì chị Liên vợ anh chính là người đã chăm sóc và quan tâm đến anh nhiều nhất. Nhìn Liên bước xuống cầu thang, anh cảm thấy đau lòng "suốt cả một đời người đàn bà trên những bậc gỗ mòn lõm", nhớ lại những ngày còn con gái của vợ anh khi còn mặc áo nâu và chít khăn mỏ quạ, và hiện giờ đã trở thành một người phụ nữ thị thành với cuộc đời không khấm khá là mấy. Tình trạng nghèo khó của gia đình không thể che giấu được khi Nhĩ thấy "Liên đang mặc áo vá", và anh cảm nhận "những ngón tay gầy guộc âu yếm vuốt ve bên vai". Nhĩ đã hiểu được tình yêu, sự tận tụy và đức hy sinh thầm lặng của người vợ trong những ngày cuối đời. Chính trong những ngày này, anh mới thực sự thấu hiểu sâu sắc lòng biết ơn của mình dành cho người vợ "như cánh bãi bồi đang nằm phơi phới bên kia, tâm hồn Liên vẫn giữ nguyên vẹn những nét tần tảo và chịu đựng hy sinh từ bao đời nay". Và chính nhờ có điều đó, sau bao ngày tháng bôn tẩu, tìm kiếm, Nhĩ đã tìm thấy được nơi nương tựa là gia đình trong những ngày cuối đời của mình.
Với Nhĩ, việc sang được đến bờ bên kia sông vừa là suy ngẫm về cuộc đời vừa là ước mơ. Anh nhận ra rằng, con sông Hồng là ranh giới giữa thực tế và ước mơ, với chiếc cầu nối là con đò chỉ qua lại mỗi ngày một lần. Anh đã trao ước mơ đó nhờ con trai mình thực hiện giúp, cậu bé chính là niềm hy vọng lớn nhất của vợ chồng anh. Nhưng đứa con trai đã không hiểu được khát khao của anh, cậu bé đã thực hiện nó một cách miễn cưỡng và bị thu hút vào trò chơi phía bên kia đường, để rồi bỏ lỡ chuyến đò duy nhất trong ngày sang bên kia sông. Hình ảnh của đứa con trai và ước mơ của anh liên tục xuất hiện chập chờn, khi là đứa con, khi là chính nhân vật. Từ hoàn cảnh của mình và từ đứa con trai, Nhĩ đã hiểu được quy luật phổ biến của cuộc đời: "con người ta trên con đường đời thật khó tránh được những cái vòng vèo hoặc chùng chình". Vậy nên, anh cũng không trách đứa con trai của mình. Nhĩ cũng nhận ra tình làng nghĩa xóm rất ấm áp và cần thiết cho cuộc sống của con người, thông qua đám trẻ con và ông giáo Khuyến.
Trên bờ bên kia sông, miền đất bãi bồi đã đánh thức trong Nhĩ những suy nghĩ về cuộc đời thực. Cuộc đời thực ấy đối lập với sự cầu kỳ mà cần đến sự giản dị. Tuy nhiên, để hiểu rõ hơn về ý nghĩa của cuộc đời, ta cần có "con mắt xanh" và đi tìm kiếm, phải “in gót chân khắp mọi chân trời xa lạ mới nhìn thấy hết sự giàu có lẫn mọi vẻ đẹp của một cái bãi bồi sông Hồng ngay bờ bên kia”. Nghịch lý đó không được suy luận một cách dài dòng mà nằm ngay trong cảm xúc khó tả giữa say mê và ân hận đau đớn. Mỗi người trên chặng đường đến với cuộc đời lại chọn cho mình một con đường riêng, chặng đường đó như cuộc chạy tiếp sức từ thế hệ này sang thế hệ khác.
Tác phẩm truyện ngắn Bến quê của Nguyễn Minh Châu chứa đựng những suy tư, trải nghiệm sâu sắc về con người và cuộc sống của chính tác giả. Ông nhấn mạnh sự cần thiết của việc nhận ra và trân trọng những vẻ đẹp bình dị nhưng thiêng liêng của cuộc sống và quê hương gia đình. Bên cạnh đó, ông cũng thành công trong việc xây dựng tình huống và nhân vật đặc sắc hấp dẫn. Ông giống như một ngôi sao đã vụt sáng trên bầu trời và tan biến vào cõi vĩnh hằng. Di sản văn học mà ông để lại cho thế hệ sau, đặc biệt là truyện ngắn Bến quê, là một lý do để chúng ta tự hào.
Phân tích Bến quê bài số 2:
Nhà thơ Đỗ Trung Quân từng có một định nghĩa bằng thơ rất hay về quê hương:
"Quê hương là chùm khế ngọt
Cho con trèo hái mỗi ngày
Quê hương là đường đi học
Con về rợp bướm vàng bay..."
Thực vậy, trên thế gian này có bao nhiêu con người thì có bấy nhiêu cách định nghĩa khác nhau về quê hương. Nhưng hiểu một cách chung nhất, quê hương là điểm đến của tâm linh, điểm về của mọi xáo trộn tâm hồn và là nơi để ta có thể nương tựa sau những vấp ngã, khó khăn trên đường đời. Bởi đơn giản quê hương chính là nơi lưu giữ những kỉ niệm ngọt ngào và là nơi luôn tồn tại những tấm lòng giàu tình yêu thương, sẵn sàng dang rộng vòng tay để đón chúng ta vào lòng. Cũng nhận ra được điều đó, Nguyễn Minh Châu – một nhà văn luôn có những suy ngẫm, chiêm nghiệm sâu sắc về con người và cuộc đời đã viết lên truyện ngắn "Bến quê" (1985) nhằm thức tỉnh người đọc biết nhận ra và biết trân trọng những vẻ đẹp gần gũi, bình dị, vững bền và quý giá của gia đình, quê hương.
Truyện được kể theo ngôi thứ ba nhưng toàn bộ diễn biến câu chuyện được nhìn qua lăng kính tâm trạng, suy nghĩ của nhân vật Nhĩ với một hoàn cảnh đặc biệt: sắp giã từ cuộc đời. Vì thế, làm cho dòng trần thuật chuyển hóa thành dòng độc thoại nội tâm với những suy ngẫm, triết lí khái quát về con người và cuộc đời của Nhĩ. Từ đó, giúp cho câu chuyện trở nên chân thực, sinh động, đồng thời toàn bộ tư tưởng, chủ đề của truyện được truyền tải một cách dễ dàng, tự nhiên, gần gũi và sâu sắc.
Trước hết, truyện ngắn "Bến quê" đã được nhà văn tạo dựng bằng một tình huống truyện độc đáo mang đầy những nghịch lí, éo le. Nhĩ – một con người đã từng chu du đi khắp nơi trên trái đất với bất kể xó xỉnh nào anh cũng đã từng đặt chân tới nhưng đến phút giây cuối đời anh lại phải cột chặt thân mình bên giường bệnh. Và khi phải bó mình trên chiếc giường chật hẹp, không đi lại được anh mới chợt nhận ra vẻ đẹp giàu có của bãi bồi bên kia sông Hồng – nơi mà anh chưa từng đặt chân đến và vẻ đẹp tâm hồn của người vợ nhưng tiếc thay đã quá muộn màng. Tạo ra một tình huống nghịch lí ấy, tác giả muốn hướng tới một nhận thức mang tính chiêm nghiệm: cuộc sống và số phận con người chứa đầy những điều bất thường, nghịch lí, ngẫu nhiên, vượt ra ngoài những dự định và ước muốn, cả những hiểu biết và toan tính của con người. Do không thể trực tiếp thực hiện được khát vọng đi tới "miền đất mơ ước" ấy, nên Nhĩ đã nhờ vả đứa con trai thay mình đặt chân lên bãi bồi bên kia sông. Nhưng cậu bé đã không hiểu được ý cha nên nó chịu đi một cách miễn cưỡng và rồi bị cuốn vào trò chơi phá cờ thế bên dọc đường, có thể làm lỡ mất chuyến đò duy nhất trong ngày. Anh nhớ lại thời trai trẻ của mình cũng ham chơi như thế, vả lại nó cũng chưa nhận ra sự hấp dẫn bên kia sông, nên anh không hề trách cậu bé. Từ đó, anh rút ra một triết lí có tính chất tổng kết, chiêm nghiệm về qui luật của cuộc đời con người: "Con người ta trên đường đời khó tránh khỏi những điều vòng vèo hoặc chùng chình". Nhĩ một con người của thời đại mới chỉ biết chạy theo những ước vọng xa vời mà lãng quên đi những vẻ đẹp bình dị, thân quen mà mình đang có. Để rồi khi vấp ngã, khi phải sắp chia xa với cuộc sống này vĩnh viễn thì anh mới chịu nhận ra quê hương, gia đình, người vợ mới là bến đậu, là nơi nương tựa bình yên và vững chắc nhất cho con người sau hành trình đi xa trở về. Mặc dù nhận thức của Nhĩ dẫu có chút muộn màng nhưng dù sao anh cũng đã kịp nhận ra trước sự sai lầm của mình, giúp anh cảm thấy thanh thản, nhẹ nhàng.
Cuối truyện, nhà văn miêu tả chân dung và hành động của Nhĩ với vẻ không bình thường: "mặt mũi Nhĩ đỏ rựng một cách khác thường, hai con mắt long lanh chứa một nỗi say mê đầy đau khổ, cả mười đầu ngón tay Nhĩ đang bấu chặt vào cái bậu cửa sổ, những ngón tay vừa bấu chặt vừa run lẩy bẩy. Anh đang cố thu nhặt hết mọi chút sức lực cuối cùng còn sót lại để đu mình nhô người ra ngoài, giơ một cánh tay gầy guộc ra phía ngoài cửa sổ khoát khoát y như đang khẩn thiết ra hiệu cho một người nào đó". Hành động đó của Nhĩ thể hiện sự nôn nóng, thúc giục con trai hãy mau mau đi đi không lại lỡ mất chuyến đò. Hay đó chính là điều mà tác giả muốn gửi gắm cho chúng ta đừng để mất thời gian vô ích cho những cái "chùng chình", "vòng vèo" trên đường đời mà hãy hướng tới những giá trị đích thực, giản dị, bền vững quanh ta.
Trong truyện, Nguyễn Minh Châu đã xây dựng rất nhiều những hình ảnh, chi tiết mang tính biểu tượng, có sức chứa đựng khái quát về tư tưởng, chủ đề của truyện với hai lớp nghĩa: tả thực và tượng trưng. Mở đầu truyện là hình ảnh thiên nhiên rất đẹp, thơ mộng với bãi bồi bên kia sông Hồng của tiết trời đầu thu trong buổi sớm bình minh. Đó chính là vẻ đẹp đời sống bình dị, thân thuộc, gần gũi quanh ta như bãi bồi, bến sông mà mở rộng ra là quê hương, làng xóm. Những bông hoa bằng lăng cuối mùa còn sót lại trên cành xòe nở ra một màu tím thẫm; tiếng đất đá lở bên bờ sông, những cơn lũ đầu nguồn đổ về lúc gần sáng... có ý nghĩa biểu tượng cho sự sống của Nhĩ rất mong manh, lóe lên rồi vụt tắt trong những ngày cuối cùng của cuộc đời....Hình ảnh đứa con trai sà vào trò chơi phá cờ thế trên dọc đường biểu tượng cho sự "chùng chình", "vòng vèo" trong cuộc sống mà con người khó có thể tránh khỏi, rứt ra được....
Có thể nói, với truyện ngắn "Bến quê", Nguyễn Minh Châu đã sử dựng ngòi bút miêu tả tâm lí nhân vật thật tinh tế, thấm đượm tinh thần nhân đạo. Nếu như các nhà văn xưa, khi đặt nhân vật trong hoàn cảnh phải đối diện giữa sự sống và cái chết thường hướng tới sức mạnh tinh thần, ý chí nghị lực để vươn lên, chiến thắng nỗi sợ hãi thông thường hay biểu trưng cho sự hi sinh lớn lao, cao cả, thiêng liêng như "Chiếc lá cuối cùng" của O Hen – ri, "Tình yêu cuộc sống" của Giắc Lân - đơn ... thì Nguyễn Minh Châu lại không đi theo cái lối mòn ấy mà lại lựa chọn và xây dựng lên một tình huống khác lạ, độc đáo: đặt nhân vật vào hoàn cảnh sắp từ giã cõi đời để hướng tới sự chiêm nghiệm triết lí về con người và cuộc đời. Bởi khi con người từng trải đang sống nốt những giây phút ít ỏi còn lại của mình thì mới đủ chín chắn và trưởng thành để có thể đưa ra những bài học có tính chất tổng kết một cách sâu sắc về cuộc đời con người được. Cách tư duy đó của nhà văn từ đó cũng giúp cho câu chuyện không chỉ tự nhiên mà còn trở nên thuyết phục, giàu tính nhân văn, nhân đạo hơn. Hay nói cách khác là nhà văn không trực tiếp giao giảng, áp đặt chân lí vào người đọc mà ngược lại thông qua một cuộc đời, một số phận con người để tự rút ra những suy ngẫm của riêng mình nhưng đó lại là suy nghĩ chung, phù hợp với tất cả mọi người. Vì vậy, tuy nhân vật Nhĩ là nhân vật tư tưởng nhưng đã không bị biến thành "cái loa phát thanh" cứng nhắc cho tác giả mà ngược lại số phận, hoàn cảnh của nhân vật lại là "công cụ" đắc lực hợp tình hợp lí để truyền tải tư tưởng của Nguyễn Minh Châu.
Tóm lại, truyện ngắn "Bến quê" rất tiêu biểu cho nghệ thuật trần thuật của nhà văn Nguyễn Minh Châu, có sự kết hợp khéo léo giữa tự sự, trữ tình và triết lí. Đồng thời cho thấy tài năng dựng truyện tự nhiên, hợp lí, cách miêu tả tâm lí nhân vật độc đáo, thể hiện được những suy ngẫm của nhân vật, kết hợp với những hình ảnh, chi tiết giàu ý nghĩa biểu tượng. Từ đó, làm nổi bật tư tưởng, chủ đề mà tác giả gửi gắm. Khép lại "Bến quê" cũng như biết bao nhiêu những trang văn khác của Nguyễn Minh Châu, người đọc nhận ra những điều gửi gắm của nhà văn: con người cần phải nhìn lại mình, cần biết trân trọng những giá trị vững bền, bình dị của gia đình và quê hương mà ta đang có.
Phân tích Bến quê bài số 3:
Truyện ngắn Bến quê được viết bởi nhà văn quân đội Nguyễn Minh Châu (1930 - 1989) và xuất bản lần đầu vào năm 1985. Trong tác phẩm này, tác giả sử dụng các sự kiện hàng ngày, những tình huống đơn giản để khám phá chiều sâu của cuộc sống tinh thần, với những quy luật và nghịch lý vượt ra khỏi tầm nhìn và suy nghĩ hạn hẹp của cả tác giả và độc giả.
Truyện ngắn Bến quê ghi lại những suy ngẫm, trải nghiệm sâu sắc về con người và cuộc đời của tác giả, khơi gợi và thức tỉnh những ý niệm về giá trị và tình cảm gia đình, quê hương, những điều bình dị mà thường bị chúng ta bỏ qua. Triết lí trong truyện Bến quê rất sâu sắc và phản ánh những kinh nghiệm tổng kết của tác giả trước khi rời bỏ cuộc đời.
Cốt truyện của Bến quê xoay quanh một tình huống có chứa mâu thuẫn. Anh Nhĩ, nhân vật chính của truyện, đã đi khắp nơi trên thế giới nhưng cuối đời lại bị căn bệnh hiểm nghèo cột chặt với chiếc giường. Cũng vào chính thời điểm đó, Nhĩ đã phát hiện ra vùng đất quen thuộc bên kia sông với vẻ đẹp mộc mạc và quyến rũ. Chỉ khi nằm liệt giường và nhận được sự chăm sóc chu đáo từng miếng ăn, từng giọt nước từ vợ con, Nhĩ mới cảm nhận được rõ sự vất vả, tần tảo, tình yêu và đức hi sinh thầm lặng của vợ. Anh khao khát được đặt chân lên bờ bãi bên kia sông, nơi miền đất gần gũi nhưng giờ đã trở nên xa vời đối với anh. Nhĩ suy ngẫm và nhận ra quy luật đầy nghịch lý của cuộc sống: Con người trên đường đời thật khó tránh khỏi những điều vòng vèo hoặc chùng chình.
Nhĩ đã rơi vào hoàn cảnh đặc biệt, căn bệnh hiểm nghèo đã khiến anh bị liệt toàn thân, không thể tự di chuyển được, mọi sinh hoạt đều phải phụ thuộc vào sự giúp đỡ của người khác, chủ yếu là vợ anh - chị Liên. Thông thường, trong nhiều tác phẩm, các nhà văn thường đặt nhân vật vào hoàn cảnh giáp ranh giữa sự sống và cái chết để khai thác tình huống ấy và nói về khát vọng sống và sức sống mạnh mẽ của con người, về lòng nhân ái và sự hi sinh cao thượng. Tuy nhiên, trong truyện này, nhà văn Nguyễn Minh Châu không khai thác theo hướng đó, mà thay vào đó là hướng tới chiêm nghiệm và suy ngẫm để rút ra triết lí về cuộc đời con người.
Cốt truyện đầy trớ trêu khiến cho tình huống của nhân vật Nhĩ trở nên kịch tính hơn bao giờ hết. Trải qua mấy chục năm công tác, Nhĩ đã được trải nghiệm đến mọi miền đất nước và quốc gia trên thế giới. Tuy nhiên, trong những năm cuối đời, một căn bệnh bại liệt quái ác đã buộc anh phải nằm liệt trên giường và chịu đựng sự hành hạ của nó suốt nhiều năm.
Một buổi sáng nọ, Nhĩ muốn di chuyển tới gần cửa sổ, anh đã nhờ đến những đứa trẻ hàng xóm giúp đỡ bởi anh không thể tự nhúc nhích được. Tình huống đó dẫn đến tình huống nghịch lí thứ hai đó là Nhĩ phát hiện ra vẻ đẹp lạ lùng của bãi bồi bên kia sông ngay phía trước cửa sổ, nhưng anh biết rằng anh sẽ không bao giờ được chạm tay vào nó dù nó nằm rất gần. Nhĩ đã nhờ con trai thực hiện giúp mình điều ước này, nhưng rồi cậu bé lại bị cuốn vào trò chơi phá cờ thế trên lề đường và có thể bỏ lỡ chuyến đò ngang duy nhất trong ngày.
Tác giả muốn thông qua việc tạo ra một loạt các tình huống nghịch lý như vậy, để người đọc nhận thức được rằng cuộc sống và số phận của con người luôn chứa đựng những điều bất thường, ngẫu nhiên, vượt ra ngoài dự định, ước muốn và cả những tính toán có sẵn. Tuy nhiên, ý nghĩa của các tình huống trong truyện Bến quê không chỉ dừng lại ở đó, mà nó còn mở ra một nội dung triết lý tổng kết những trải nghiệm của cả cuộc đời, qua suy ngẫm của nhân vật Nhĩ. Như Nhĩ đã suy ngẫm: con người trên đường đời rất khó tránh khỏi những rắc rối, thử thách và những trở ngại bất ngờ. Các mặt của cuộc sống, chẳng hạn như vẻ đẹp của bãi bồi bên kia sông, hay phẩm chất tốt đẹp của người vợ tận tụy, giàu tình yêu và đức hi sinh, chỉ khi Nhĩ đang trên bờ vực chia li với cuộc đời, anh mới thực sự thấm thía được ý nghĩa và giá trị của chúng.
Qua cái nhìn của nhân vật Nhĩ, vẻ đẹp của thiên nhiên vào một buổi sáng đầu mùa thu đã được miêu tả một cách tinh tế và đầy cảm xúc. Cảnh vật được miêu tả theo tầm nhìn của nhân vật Nhĩ từ gần đến xa, tạo nên một không gian có chiều sâu và chiều rộng. Anh bắt đầu nhìn thấy những bông bằng lăng tím ngay bên ngoài cửa sổ, tiếp theo là con sông Hồng với màu nước đỏ nhạt và cuối cùng là bãi bồi bên kia sông.
Trước mắt Nhĩ, cảnh vật thiên nhiên hiện ra vô cùng quyến rũ: những cây bằng lăng, tiết trời đầu thu tô màu cho con sông Hồng một màu đỏ nhạt, mặt sông như rộng thêm. Trời cao hơn, những tia nắng sớm từ từ di chuyển từ mặt nước lên đến những khoảng bờ bãi bên kia sông. Một vùng phù sa lâu đời của bãi bồi bên kia sông Hồng lúc này phô ra trước khuôn cửa sổ của gian gác nhà Nhĩ với một sắc vàng thau xen lẫn màu xanh non - những màu sắc thân thuộc như hơi thở của đất màu mỡ...
Cảnh vật và không gian vốn quen thuộc ấy đã trở nên mới lạ đối với Nhĩ. Lần đầu tiên trong đời anh cảm nhận được vẻ đẹp phong phú của nó. Vì bệnh tật đã lâu, Nhĩ phải dựa vào vợ và con trai cho mọi việc. Trong tâm trí Nhĩ, anh đang suy nghĩ về cuộc sống và tìm kiếm quy luật của đời người giống như một nghịch lí từ hoàn cảnh của chính mình. Buổi sáng đó, Nhĩ cảm thấy thời gian của mình không còn nhiều. Anh nâng cánh tay lên một cách khó nhọc khẽ ẩy tô miến trên tay Liên ra. Anh ngửa mặt để con trai lau miệng, cằm và hai bên má cho anh. Sau đó, anh quay sang hỏi vợ: "Đêm qua lúc gần sáng, em có nghe thấy tiếng gì không?... Hôm nay đã là ngày mấy rồi em nhỉ? Chị Liên có vẻ đã cảm nhận được cảm xúc của chồng nên né tránh không trả lời những câu hỏi đó của anh.
Anh Nhĩ cảm thấy rất xúc động khi nghĩ về chị Liên. Đây là lần đầu tiên anh để ý thấy vợ mặc tấm áo vá. Chị ôm anh, âu yếm, vuốt ve vai anh bằng đôi tay gầy guộc, lúc này Nhĩ mới cảm nhận được tất cả tình yêu thương, sự tần tảo và đức hi sinh thầm lặng của vợ mình. Anh nói với vợ: "Suốt đời anh chỉ làm em khổ tâm… mà em vẫn nín thinh". Chị Liên đáp lại: "Có hề gì đâu… Miễn là anh sống, luôn luôn có mặt anh, tiếng nói của anh trong gian nhà này". Chính trong những ngày cuối đời, Nhĩ mới thực sự thấu hiểu và biết ơn sâu sắc người vợ hiền thục, đảm đang:..., cũng như bãi bồi bên kia đang nằm phơi mình, tâm hồn của Liên vẫn giữ nguyên vẹn những nét tần tảo và chịu đựng hi sinh từ bao đời xưa. Cũng nhờ có điều đó, sau nhiều ngày tháng bôn tẩu, tìm kiếm, Nhĩ đã tìm thấy được nơi nương tựa là gia đình trong những ngày này.
Buổi sáng hôm ấy, khi nhìn ra khung cửa sổ, Nhĩ cảm nhận được vẻ đẹp bình dị và gần gũi của cảnh vật. Nhận ra rằng mình sắp phải giã biệt cõi đời, anh bỗng nảy sinh khát khao được đặt chân lên bãi bồi bên kia sông. Điều ước của anh là để thức tỉnh về giá trị bền vững của những điều bình thường và sâu sắc trong cuộc sống, những điều mà thường bị bỏ qua hoặc lãng quên, đặc biệt là khi còn trẻ và bị cuốn vào những ham muốn xa vời, hão huyền. Nhưng sự thức tỉnh này chỉ đến với người khi họ đã từng trải qua nhiều thăng trầm cuộc đời. Đối với Nhĩ, đó là thời gian cuối đời, khi anh phải nằm liệt trên giường bệnh. Nhưng sự thức tỉnh đó cũng đem lại cho anh niềm hối tiếc và đau buồn. Anh nghĩ rằng có lẽ chỉ mình anh đã từng trải qua và đi khắp nơi mới thấy được sự giàu có và vẻ đẹp của một cái bãi bồi sông Hồng nằm bên kia.
Nhĩ muốn con trai thay mình đặt chân lên bãi bồi bên kia sông. Tuy nhiên, đứa con không hiểu ước muốn của cha và làm theo một cách miễn cưỡng. Nó đã bị cuốn vào trò chơi phá cờ thế rất hấp dẫn trên đường đi và có thể bỏ lỡ chuyến đò ngang duy nhất trong ngày. Nhĩ không trách con vì nó chưa thấy được sự hấp dẫn ở bên kia sông. Điều này giống với Nhĩ nhiều năm trước.
Trong phần kết của truyện, tác giả miêu tả khi chiếc đò ngang vừa chạm mũi vào bờ phía này, Nhĩ đã tập trung tất cả những chút sức lực cuối cùng của mình để thực hiện một hành động khá lạ lùng: anh vờ như đang khẩn thiết gọi ai đó bằng cách nhô người và giơ tay gầy guộc ra ngoài cửa sổ. Mặc dù hành động này có thể hiểu là anh đang vội vàng thúc giục con trai xuống bến để không lỡ chuyến đò cuối cùng, nhưng ý nghĩa của nó còn sâu xa hơn. Đó là mong muốn đánh thức mọi người nhận thức về những vòng xoáy, những thứ vô nghĩa mà chúng ta thường rơi vào trên con đường cuộc sống, và hãy cố gắng thoát ra để hướng tới những giá trị thật sự, những thứ giản dị và gần gũi của cuộc sống xung quanh chúng ta.
Nhân vật Nhĩ được xây dựng như một nhân vật tư tưởng, thường xuất hiện trong các tác phẩm của Nguyễn Minh Châu giai đoạn sau 1975. Qua nhân vật này, tác giả đã ám chỉ nhiều suy ngẫm và triết lý của mình về cuộc đời và con người. Tuy nhiên, nhân vật không bị biến thành phương tiện truyền đạt ý niệm của tác giả. Những kinh nghiệm và triết lý của tác giả được áp dụng một cách tự nhiên vào tâm lý nhân vật, với những biến cố tâm trạng tinh tế xảy ra trong bối cảnh bất thường. Trong nghệ thuật sáng tác của tác giả, những hình ảnh biểu tượng được sáng tạo ra rất phong phú. Trong truyện Bến quê, hầu hết các hình ảnh đều có hai lớp nghĩa: nghĩa thực và nghĩa biểu tượng. Hai lớp nghĩa này liên kết chặt chẽ với nhau, giúp cho những hình ảnh không bị lãng quên giá trị tạo hình và sức gợi cảm, không chỉ đơn thuần là những hình ảnh mơ ước. Ý nghĩa biểu tượng được kích hoạt từ hình ảnh thực, nhưng chỉ có thể hiện ra được khi được so sánh với chủ đề của tác phẩm.
Trong truyện, hình ảnh của bãi bồi, bến sông và toàn bộ cảnh vật thiên nhiên được miêu tả đều mang ý nghĩa tượng trưng rất sâu sắc. Đó là sự tượng trưng cho vẻ đẹp giản dị, tự nhiên của cuộc sống, thể hiện qua các sự vật thân thuộc như bến đò, dòng sông và bãi bồi, và rộng ra là quê hương, xứ sở. Trong truyện còn có nhiều chi tiết và hình ảnh khác mang ý nghĩa biểu tượng rõ ràng, như những bông hoa bằng lăng màu sắc tươi sáng, tiếng đất lở ở bờ sông khi cơn lũ đầu nguồn dồn về, và đứa con trai của Nhĩ sa vào một trò chơi phá cờ trên đường. Những chi tiết này gợi nhắc cho người đọc về sự sống của nhân vật Nhĩ trong những ngày cuối cùng của cuộc đời, và cũng là biểu hiện cho sự chùng chình, vòng vèo mà con người không thể tránh khỏi trên con đường đời.
Ý nghĩa biểu tượng của hành động và cử chỉ của Nhĩ trong đoạn cuối truyện được thể hiện qua việc đặt nhân vật vào một tình huống nghịch lý. Như vậy, câu chuyện cho thấy rằng trong cuộc đời, con người thường phải đối mặt với những thử thách khó khăn, những vòng vèo và chùng chình. Tuy nhiên, qua trải nghiệm đó, họ cũng nhận ra những giá trị và vẻ đẹp thực sự của cuộc sống trong những điều quen thuộc, bình thường và bền vững suốt cả cuộc đời. Từ tâm trạng và hành động của Nhĩ, chúng ta có thể cảm nhận được triết lý về cuộc đời con người mà tác giả muốn gửi gắm: Hãy cố gắng tìm hiểu và cảm nhận những vẻ đẹp bình dị mà quý giá ẩn chứa trong những gì quen thuộc, gần gũi nhất của gia đình và quê hương.
Truyện ngắn Bến quê được kể từ góc nhìn và tâm trạng của nhân vật Nhĩ, trong một tình huống hoàn cảnh đặc biệt. Bằng giọng điệu trầm tư, suy ngẫm của một người đã trải qua nhiều sóng gió cùng với giọng xúc động, đượm buồn mang trong đó cả sự ân hận và xót xa của một người nhìn lại quá khứ và hiện tại của chính mình ở thời điểm sắp phải từ giã cõi đời. Những đoạn miêu tả về hàng cây bằng lăng, con sông, bờ bãi bên kia sông đều rất tuyệt vời. Tác giả đã tận dụng tính từ chỉ màu sắc và những đường nét tạo hình để miêu tả các sắc thái khác nhau của vẻ đẹp thiên nhiên một cách rất gợi cảm. Bến quê là một truyện ngắn xuất sắc, chứa đựng những chiêm nghiệm và triết lí sâu sắc về cuộc đời con người. Những cảm xúc tinh tế đã được tác giả thể hiện thông qua lời văn đơn giản và hình ảnh tượng trưng dễ hiểu.
-/-
Trên đây là một số bài văn mẫu phân tích truyện ngắn Bến quê của nhà văn Nguyễn Minh Châu, các bạn có thể tham khảo thêm dàn ý phân tích tác phẩm Bến quê chi tiết nhất. Truy cập mục tài liệu Văn mẫu lớp 9 để cập nhật thêm các bài văn hay lớp 9 khác do Đọc Tài Liệu tổng hợp và biên soạn.