Học sinh sẽ được tìm hiểu về Khởi nghĩa nông dân ở Đàng ngoài thế kỉ XVIII trong nội dung Bài 6 Chương 3: Việt Nam từ đầu thế kỉ XVI đến thế kỉ XVIII sgk Lịch sử 8 Cánh Diều.
Mở đầu trang 27: Vậy khởi nghĩa nông dân ở Đàng Ngoài thế kỉ XVIII nổ ra trong bối cảnh nào? Diễn biến, kết quả, ý nghĩa và tác động của khởi nghĩa nông dân đối với xã hội Đại Việt ra sao?
Lời giải chi tiết
- Giữa thế kỉ XVIII, chính quyền phong kiến Đàng Ngoài rơi vào khủng hoảng trầm trọng; đời sống nhân dân cơ cực nên họ đã vùng lên đấu tranh chống lại chính quyền.
- Các cuộc khởi nghĩa của nông dân Đàng Ngoài diễn ra sôi nổi, tiêu biểu là: khởi nghĩa của Hoàng Công Chất, khởi nghĩa của Nguyễn Hữu Cầu và khởi nghĩa của Nguyễn Danh Phương,… tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân, nên các cuộc khởi nghĩa này cuối cùng đều thất bại.
- Ý nghĩa:
+Thể hiện ý chí đấu tranh chống áp bức, chống cường quyền và thể hiện sức mạnh của quần chúng nhân dân;
+ Báo hiệu sự suy yếu không thể cứu vãn của chính quyền Lê - Trịnh.
- Tác động:
+ Buộc chính quyền Đàng Ngoài phải thực hiện một số chính sách như khuyến khích khai hoang, cho nông dân lưu tán trở về quê,…
+ Làm lung lay chính quyền Lê - Trịnh.
Bối cảnh lịch sử
Câu hỏi trang 28: Đọc thông tin, tư liệu và quan sát hình 6.1, nêu bối cảnh lịch sử dẫn đến bùng nổ phong trào nông dân ở Đàng Ngoài thế kỉ XVIII.
Lời giải chi tiết
- Từ giữa thế kỉ XVIII, chính quyền Đàng Ngoài lâm vào khủng hoảng.
+ Chúa Trịnh Giang không quan tâm đến triều chính, mải lo ăn chơi, hưởng thụ. Tầng lớp quan lại ra sức bóc lột nhân dân.
+ Nhà nước đánh thuế nặng vào các loại sản phẩm, hàng hoá, khiến cho thủ công nghiệp và thương nghiệp sa sút, phố chợ điêu tàn.
+ Ruộng đất của nông dân bị địa chủ, cường hào chiếm đoạt, sản xuất nông nghiệp đình đốn. Hằng năm, tình trạng hạn hán, lụt lội, mất mùa, vỡ đê xảy ra liên tiếp. Nạn đói diễn ra ở nhiều nơi.
⇒ Cuộc sống khốn khổ đã thúc đẩy nông dân vùng lên đấu tranh.
Diễn biến và kết quả
Câu hỏi trang 29: Đọc thông tin, tư liệu và quan sát các hình 6.2, 6.3, nêu những nét chính về diễn biến, kết quả của một số cuộc khởi nghĩa nông dân tiêu biểu ở Đàng Ngoài trong thế kỉ XVIII.
Lời giải chi tiết
- Các cuộc khởi nghĩa nông dân tiêu biểu ở Đàng Ngoài trong thế kỉ XVIII là: khởi nghĩa của Hoàng Công Chất, Nguyễn Hữu Cầu, Nguyễn Danh Phương...
- Khởi nghĩa của Hoàng Công Chất (1739 - 1769):
+ Năm 1739, cuộc khởi nghĩa do Hoàng Công Chất lãnh đạo nổ ra ở vùng Sơn nam.
+ Năm 1751, Hoàng Công Chất rút quân lên vùng Điện Biên xây dựng căn cứ.
+ Sau khi Hoàng Công Chất mất, con trai ông tiếp tục chỉ huy khởi nghĩa kéo dài đến năm 1769 thì bị dập tắt.
- Khởi nghĩa của Nguyễn Danh Phương (1740 - 1751):
+ Năm 1740, khởi nghĩa do Nguyễn Danh Phương lãnh đạo nổ ra ở vùng núi Tam Đảo (Vĩnh Phúc), sau đó mở rộng hoạt động sang các trấn Sơn Tây, Tuyên Quang.
+ Năm 1751, Nguyễn Danh Phương bị bắt, khởi nghĩa thất bại.
- Khởi nghĩa của Nguyễn Hữu Cầu (1741 - 1751):
+ Năm 1741, cuộc khởi nghĩa do Nguyễn Hữu Cầu lãnh đạo nổ ra ở Đồ Sơn (Hải Phòng), sau đó chóng lan rộng ra vùng Kinh Bắc, rồi mở rộng xuống vùng Sơn Nam, Thanh Hóa, Nghệ An.
+ Năm 1751, khởi nghĩa bị dập tắt.
Ý nghĩa và tác động
Câu hỏi trang 29: Đọc thông tin, tư liệu, nêu ý nghĩa và tác động của phong trào nông dân ở Đàng Ngoài thế kỉ XVIII đối với xã hội Đại Việt.
Lời giải chi tiết
- Ý nghĩa:
+Thể hiện ý chí đấu tranh chống áp bức, chống cường quyền và thể hiện sức mạnh của quần chúng nhân dân;
+ Báo hiệu sự suy yếu không thể cứu vãn của chính quyền Lê - Trịnh.
- Tác động:
+ Góp phần làm lung lay nền thống trị của chính quyền Lê - Trịnh.
+ Hành động phản kháng trên quy mô lớn của nông dân buộc chính quyền phải điều chỉnh các chính sách quản lí như: giảm nhẹ thuế khóa, tu sửa đê điều,....
Luyện tập và vận dụng
Luyện tập 1 trang 29: Lập bảng thống kê các cuộc khởi nghĩa tiêu biểu của nông dân ở Đàng Ngoài thế kỉ XVIII theo mẫu:
| Khởi nghĩa | Thời gian | Địa bàn hoạt động | Kết quả |
|---|---|---|---|
Lời giải chi tiết
| Khởi nghĩa | Thời gian | Địa bàn hoạt động | Kết quả |
|---|---|---|---|
| Khởi nghĩa của Hoàng Công Chất | 1739 - 1769 | Vùng Điện Biên, Tây Bắc | Thất bại |
| Khởi nghĩa của Nguyễn Danh Phương | 1740 - 1751 | Sơn Tây, Việt Trì, Thái Nguyên, Tuyên Quang. | Thất bại |
| Khởi nghĩa của Nguyễn Hữu Cầu | 1741 - 1751 | Đồ Sơn, Kinh Bắc, Thăng Long, Sơn Nam, Thanh Hoá, Nghệ An. | Thất bại |
Vận dụng 2 trang 29: Sưu tầm tư liệu về một trong số những người lãnh đạo tiêu biểu của phong trào nông dân ở Đàng Ngoài thế kỉ XVIII. Giới thiệu những tư liệu đó với thầy cô và bạn học.
Lời giải chi tiết
(*) Tham khảo: Tư liệu về Nguyễn Hữu Cầu
- Nguyễn Hữu Cầu là thủ lĩnh một cuộc khởi nghĩa nông dân Đàng Ngoài vào giữa thế kỷ XVIII. Ông là người xã Lôi Động, huyện Thanh Hà, Hải Dương. Nguyễn Hữu Cầu xuất thân trong gia đình nông dân nghèo, có tài cả văn kiêm võ, lại bơi lội rất giỏi nên được gọi là quận He (“he” là tên loài cá ở biển Đông, bởi Hữu Cầu bơi khoẻ và hùng dũng nên được gọi như vậy).
- Nguyễn Hữu Cầu vì nhà nghèo nên đi làm cướp, sau theo Nguyễn Cừ khởi nghĩa, được Nguyễn Cừ yêu quý gả con gái là Nguyễn Thị Quỳnh cho. Chẳng bao lâu ông nổi tiếng là một viên tướng giỏi võ nghệ, dũng cảm gan dạ và nhiều mưu lược.
- Ông là một thủ lĩnh kiệt xuất của phong trào nông dân đương thời, cuộc khởi nhĩa của ông đã uy hiếp kinh thành Thăng Long và quân nhà Trịnh bị một phen khốn đốn và lo lắng. Tuy nhiên năm 1751, cuộc khởi nghĩa thất bại ông bị bắt và hành hình.
-//-
Hy vọng với nội dung trả lời chi tiết câu hỏi trong Bài 6: Khởi nghĩa nông dân ở Đàng ngoài thế kỉ XVIII giúp học sinh nắm được nội dung bài học và ghi nhớ những nội dung chính, quan trọng trong chương trình học Lịch sử 8.